Artykuł jest recenzją książki Pawła Bilińskiego Kinematograf o sobie. Autotematyzm w polskim filmie fabularnym (2021). Autor zwraca uwagę na to, że Biliński skupia się na przypadkach, w których ...autorefleksyjność manifestuje się w sferze treści, a nie formy filmowej. Jego zdaniem Biliński koncentruje się na innych aspektach zagadnienia niż większość filmoznawców zajmujących się autorefleksyjnością. Kinematograf o sobie… nie jest pracą ani z zakresu teorii kina, ani narratologii, lecz publikacją stricte historycznofilmową. Biliński próbuje nakreślić historię autotematyzmu w kinie polskim i odpowiedzieć na pytanie, po co rodzimi twórcy – nie tylko eksperymentatorzy, ale też reżyserzy filmów rozrywkowych – sięgali po chwyty autorefleksyjne. Autor recenzji omawia konstrukcję książki, wskazując mocne i słabsze strony monografii. Jego zdaniem Kinematograf o sobie… to pozycja, która może usatysfakcjonować w większym stopniu odbiorców zainteresowanych historią kina polskiego niż czytelników zainteresowanych filozoficznymi i narratologicznymi aspektami autorefleksyjności.
The author tries to prove the functionality of the division into narration and sensual focalization, analyzing the film "Pod Mocnym Aniołem" ("The Mighty Angel", 2014) by Wojciech Smarzowski, based ...on the novel by Jerzy Pilch. Adapted from literary studies, the category of sensual focalization refers to the characters’ bodily sensations represented within a film narrative. Using narratological categories, the author compares narration and focalization in Pilch’s novel with the narration and focalization in the film adaptation. While Pilch creates a self-reflexive novel about the process of writing, in the film narration is determined not by the narrative activity of the main character, but by his bodily experiences. The article describes audio-visual techniques which create sensual focalization in the film. The author shows how the change of the medium and the reinterpretation of the literary text led to a completely different representation of bodily experiences of the main protagonist.
O języku kina inaczej Birkholc, Robert
Kwartalnik filmowy,
12/2019
107
Journal Article
Recenzirano
Odprti dostop
Artykuł jest recenzją publikacji Jerzego Wójcika Sztuka filmowa (2017), składającej się z zapisu wykładów wygłoszonych przez tego operatora dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Autor zwraca ...uwagę na unikatowość książki, która nie jest ani poradnikiem na temat produkcji filmów, ani podręcznikiem akademickim, lecz swego rodzaju traktatem o sztuce filmowej. Jerzy Wójcik opisuje poszczególne elementy „języka” filmowego, lecz za każdym razem obudowuje je refleksją filozoficzno-estetyczną. Operator bardzo silnie koncentruje się na formie i opisuje wzajemne odniesienia elementów strukturalnych w dziele, jednak daleki jest od orientacji formalistyczno-strukturalistycznej. Jak zauważa autor, dla Wójcika kluczowa jest bowiem „gnoza optyczna”, epifania związana z odbiorem utworu filmowego, rozszerzająca życie wewnętrzne odbiorcy. Zdaniem autora recenzji operator, przedstawiając subiektywną wizję kina, która wykracza poza dyskurs akademicki, rozszerza horyzonty filmoznawcze, nawet jeśli niektóre jego idee wydają się anachroniczne. Co najważniejsze, Wójcik pokazuje bogactwo kina jako medium opowiadania o człowieku.
Artykuł został poświęcony zabiegom narracyjnym zastosowanym przez Olivera Stone’a w Urodzonych mordercach (1994). Autor opisuje, w jaki sposób Stone podważa konwencję tradycyjnego kina drogi oraz ...schemat podróży inicjacyjnej. Ponadto Birkholc stawia tezę, że pełna intertekstualnych, stylistycznych i gatunkowych nawiązań narracja filmu jest motywowana subiektywnie „wrażliwością” bohaterów, która została ukształtowana przez neotelewizję. Stone posługuje się przy tym bardzo szczególną formą fokalizacji, uwydatniającą medialne zapośredniczenia świadomości postaci i – co za tym idzie – kwestionującą obraz wolnego oraz niezależnego podmiotu. Pełna sprzeczności strategia twórcy, próbującego opisać fundamentalne przemiany kulturowo-społeczne, sprawia, że Urodzeni mordercy są wyjątkowo intrygującym zapisem ambiwalentnego doświadczenia kultury amerykańskiej w dobie neotelewizji.
W artykule zostają przybliżone argumenty nieomawianej dotychczas szerzej w polskich badaniach debaty metodologicznej toczonej w ramach współczesnych adaptation studies. Autor opisuje trzy tendencje ...charakterystyczne dla najnowszych teorii adaptacji: metateoretyczne próby przeramowania pojęcia adaptacji, krytykę podejścia typu medium specificity oraz otwieranie się na konteksty kulturowe, społeczne i ekonomiczne. Zdaniem autora jednym z największych wyzwań stojących przed studiami nad adaptacją jest przełamanie obowiązującego w obrębie dyscypliny podziału na badania tekstualne i kontekstualne (na który zwracała uwagę Kamilla Elliott). Kategorią, która może stanowić pomost między ujęciami formalistycznymi a kulturoznawczymi, jest pojęcie dyskursu, które nie było dotąd przedmiotem poważnej debaty w ramach dyscypliny. Posługując się przykładami polskich adaptacji z ostatnich lat, autor wskazuje na możliwe sposoby zastosowania tej kategorii w badaniach porównawczych.
Recenzja książki Wyprawa bohatera w polskim filmie fabularnym (2014) Seweryna Kuśmierczyka. Autor szczegółowo omawia koncepcję analizy antropologiczno-morfologicznej wypracowanej przez badacza, ...zwracając uwagę na ważną rolę, jaką propozycja ta może odegrać we współczesnym filmoznawstwie. W tekstach poświęconych arcydziełom polskiego kina Kuśmierczyk przywraca wagę analizie filmowej, pokazuje, jak odczytywać bogate i często nieoczywiste znaczenia zawarte w audiowizualnej formie filmowej. Badacz nie poprzestaje na formalistycznym rozkładaniu dzieł na czynniki pierwsze, lecz także odnosi techniki filmowe do kategorii antropologicznych. Metoda zastosowana przez Kuśmierczyka może, zdaniem recenzenta, stać się punktem wyjścia do dalszych badań z pogranicza filmoznawstwa i kulturoznawstwa.
The article is devoted to the reception of Roman Polanski's cinema in Poland. The author examines both critical-film articles (opinions formulated in reviews after the first viewing of a movie) and ...academic articles and monographs. Instead of criticizing the existing readings of the director's works, the author considers which frames they were inscribed into by the reviewers and how this placement influenced the interpretations and evaluations of the films. As he argues, Polanski's artistic propositions did not quite fit the vision of great cinema shared by Polish journalists at a given moment. The author shows that the reception of the artist's work is a testimony to the changes in Polish critics' attitude towards genre cinema and to the gradual mending of the division between high and low art. When commenting on the director's works, Polish critics and scholars have had to struggle with a socialist realist view of art, an aversion to popular culture, and finally, postmodern prejudices against the "classic" form of cinema. The Polish researchers have not always overcome the limitations of dominant discourses, but it seems that Polanski's cinema shaped and changed these discourses to some extent.
Fokalizacja taktylna w filmie Birkholc, Robert
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica,
12/2022, Letnik:
10
Journal Article
Recenzirano
Artykuł poświęcony jest reprezentacjom taktylnych doświadczeń bohaterów w filmie. Choć zagadnienie taktylności cieszy się dużą popularnością wśród współczesnych filmoznawców, to jednak nie było ...dotychczas przedmiotem szerokich badań z zakresu poetyki strukturalnej. Autor ujmuje zagadnienie, odwołując się do koncepcji narratologicznej Mieke Bal oraz zaproponowanej przez badaczkę kategorii fokalizacji. Badacz wyróżnia podstawowe sposoby oddawania doświadczeń taktylnych w filmie, które mogą być przedstawiane zarówno w ramach narracji zobiektywizowanej, jak i w ramach subiektywizacji. Materiałem analitycznym jest Wstręt Romana Polańskiego, w którym doświadczenia taktylne głównej bohaterki organizują poetykę przekazu. Autor próbuje dowieść funkcjonalności kategorii fokalizacji taktylnej, pozwalającej zogniskować się na zagadnieniach z zakresu poetyki tekstu, które były marginalizowane przez tradycyjną narratologię.
Fokalizacja taktylna w filmie Robert Birkholc
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica,
12/2022, Letnik:
10
Journal Article
Recenzirano
Odprti dostop
Artykuł poświęcony jest reprezentacjom taktylnych doświadczeń bohaterów w filmie. Choć zagadnienie taktylności cieszy się dużą popularnością wśród współczesnych filmoznawców, to jednak nie było ...dotychczas przedmiotem szerokich badań z zakresu poetyki strukturalnej. Autor ujmuje zagadnienie, odwołując się do koncepcji narratologicznej Mieke Bal oraz zaproponowanej przez badaczkę kategorii fokalizacji. Badacz wyróżnia podstawowe sposoby oddawania doświadczeń taktylnych w filmie, które mogą być przedstawiane zarówno w ramach narracji zobiektywizowanej, jak i w ramach subiektywizacji. Materiałem analitycznym jest Wstręt Romana Polańskiego, w którym doświadczenia taktylne głównej bohaterki organizują poetykę przekazu. Autor próbuje dowieść funkcjonalności kategorii fokalizacji taktylnej, pozwalającej zogniskować się na zagadnieniach z zakresu poetyki tekstu, które były marginalizowane przez tradycyjną narratologię.
The article is devoted to the issue of representing the tactile experiences of characters in films. Although the category of tactility is very popular among contemporary film scholars, it has not yet ...been the subject of extensive research in the field of structural poetics. The author examines the issue referring to the narratological concept of Mieke Bal and the category of focalization. Birkholc distinguishes the basic types of representing tactile experiences in films, which can be depicted both within the objective and subjective mode of narration. The author tries to prove the functionality of the category of tactile focalization, which allows to focus on issues which were marginalized by classic narratology.
PDF
