Łódź to miasto, które w XIX w. stało się fenomenem wręcz na skalę europejską, patrząc przez pryzmat tempa i skali rozwoju. Z niewielkiego rolniczego miasteczka w przeciągu niespełna wieku powstało ...wielkie przemysłowe miasto o wielokulturowym charakterze. W 2023 r. Łódź będzie obchodziła jubileusz 600-lecia nadania praw miejskich, stąd też pojawiło się szereg inicjatyw upamiętnienia wydarzenia. Monografia autorstwa prof. Hansa-Jürgena Bömelburga z Uniwersytetu im. Justusa Liebiga w Giessen wpisuje się w ten jubileusz. W dniu 1 grudnia 2022 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego odbyła się debata nad tą książką, która dała możliwość konfrontacji polskiego i niemieckiego sposobu postrzegania dziejów „polskiego Manchesteru”.
Lodz is a city that in the 19th century became a phenomenon almost on a European scale looking through the prism of the speed and scale of development. From a small agricultural town in less than a century, it grew into a large industrial city with a multicultural character. In 2023, Lodz will celebrate the 600th anniversary of the granting of city rights, hence a number of initiatives to commemorate the event. A monograph authored by Prof. Hans-Jürgen Bömel-burg of Justus Liebig University in Giessen is part of this anniversary. On December 1, 2022, the Institute of History at the University of Lodz hosted a debate on this book, which provided an opportunity to confront the Polish and German perceptions of the history of “Polish Manchester.”
Przez stulecia ziemie polskie, na równi z innymi krajami europejskimi, regularnie padały ofiarą epidemii lub pandemii. Dżuma, zwana czarną śmiercią albo morem, ospa prawdziwa, rozmaite „zgniłe ...gorączki” to tylko te najbardziej niebezpieczne z długiej listy chorób zakaźnych nękających mieszkańców naszego kraju do schyłku epoki nowożytnej. W XIX stuleciu modelową chorobą epidemiczną na ziemiach polskich pod zaborami stała się cholera, ale szalały również i inne, jak gruźlica, syfilis, dur i czerwonka. Szerzenie się jednych wywoływało pandemię obejmującą znaczne obszary ziem polskich, a z kolei inne powodowały epidemie o określonym zasięgu i czasie. Do wynalezienia i upowszechnienia szczepień ochronnych, a później wynalezienia chemioterapeutyków i antybiotyków, ludzkość była regularnie nękana kolejnymi epidemiami chorób zakaźnych. W niniejszym tekście na podstawie źródeł różnej proweniencji podjęto próbę poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób do zwalczania owych epidemii przygotowani byli lekarze praktykujący w XIX w. na terenie Królestwa Polskiego? Na początku omówione zostaną główne choroby zakaźne i chronologia wybuchających epidemii w przestrzeni Królestwa Polskiego. W XIX w., a szczególnie w drugiej połowie stulecia, stan zdrowotności ludności, jak również związane z tym sprawy opieki medycznej zaczęły zaliczać się do najważniejszych zagadnień życia społecznego w większości nowoczesnych państw ówczesnej Europy. Interesować więc nas powinny regulacje prawne dotyczące walki z chorobami zakaźnymi (wydawane m.in. przez organy ogólnopaństwowe, lokalne, instytucje społeczne i opieki medycznej), na których mogli opierać się medycy. Ponadto warto zwrócić uwagę na przygotowanie zawodowe lekarzy do walki z epidemiami poprzez analizę zachowanych programów nauczania kończonych przez nich studiów medycznych, odbywane praktyki i uzyskane doświadczenia. Przybliżyć należy zakres prowadzonych badań naukowych nad chorobami zakaźnymi i dostępność ich wyników dla środowiska medycznego, a ponadto sposoby podejmowanej prewencji i dominujące modele stosowane podczas zwalczania epidemii, w tym działalność powstających szpitali zakaźnych. Na koniec podjęta zostanie kwestia sukcesów i porażek w walce z tymi chorobami na terenie Królestwa Polskiego.
For centuries, the Polish lands, like other European countries, would regularly fall victim to an epidemic or a pandemic. Plague, also known as the Black Death or Bubonic sickness, smallpox, various “rotten fevers” belong to the most dangerous of a long list of infectious diseases afflicting the inhabitants of our country until the end of the modern era. In the nineteenth century, cholera became a model epidemic disease in the Polish territories under partitions, but other diseases such as tuberculosis, syphilis, typhoid and dysentery were also raging. The spread of some developed into a pandemic involving large areas of the Polish territory, while others caused epidemics of a specific range and time. Until the invention and popularization of preventive vaccinations, and later the invention of chemotherapeutic agents and antibiotics, mankind had been regularly plagued by successive epidemics of infectious diseases.In this text, based on sources of various provenance, an attempt has been made to find an answer to the question of how doctors practicing in the 19th century in the Kingdom of Poland were prepared to combat these epidemics. To start with, the main infectious diseases and the chronology of epidemics outbreaks in the territory of the Kingdom of Poland will be discussed. In the nineteenth century, and especially in its second half, the health condition of the population, as well as the related to it matters of medical care, began to be among the most important issues of social life in most modern countries of Europe at that time. Therefore, we should look into the legal regulations concerning the measures to fight infectious diseases (issued, among others, by national and local authorities, social and medical care institutions), on which medics could rely. In addition, it is worth paying attention to the professional preparation of doctors to fight epidemics by analyzing the existing curricula of medical studies, their internships and the experience gained. Also the scope of scientific research on infectious diseases and availability of their results for the medical community should be surveyed, as well as the methods of prevention and the dominant models used to combat epidemics, including the activities of the then emerging infectious hospitals. Finally, the issue of successes and failures in the fight against these diseases in the territory of the Kingdom of Poland will be discussed.
Wśród uroczystości akademickich szczególny wymiar posiadają te, które mają na celu uhonorowanie najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych osób dla środowiska. W Uniwersytecie Łódzkim od 2004 r. ...takie osoby związane z uczelnią honorowane są uroczystością odnowienia doktoratu w pięćdziesiątą rocznicę jego uzyskania. W dniu 27 czerwca 2023 r. w pięknej sali Pałacu Biedermanna UŁ takie wyróżnienie otrzymał prof. dr hab. Wiesław Puś, historyk nadal związany zawodowo z UŁ, pomysłodawca, założyciel i pierwszy Redaktor Naczelny czasopisma naukowego „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku”. Promotorem odnowienia doktoratu był prof. dr hab. Jarosław Kita, kierownik Katedry Historii Polski XIX wieku, który wygłosił okolicznościową laudację. Na uroczystość przybyło grono przyjaciół, współpracowników i uczniów Profesora, który ma ogromne zasługi nie tylko dla rozwoju łódzkiej historii, ale także całej Uczelni, w której przez dwie kadencje był rektorem.
Among academic ceremonies, those aimed at honoring the most outstanding and deserving individuals in the community have a special dimension. At the University of Lodz, since 2004, such individuals associated with the university have been honored with a doctoral renewal ceremony on the fiftieth anniversary of their doctorate. On June 27, 2023, in the beautiful hall of the Biedermann Palace of the University of Lodz, such an honor was given to Prof. Wieslaw Puś, a historian still professionally connected with the University of Lodz, the originator, founder and first Editor-in-Chief of the scientific journal “Studies in Social and Economic History of the 19th and 20th Centuries.” The promoter of the doctoral renewal was Prof. Jaroslaw Kita, PhD, head of the Department of 19th Century Polish History, who delivered the occasional laudation. The ceremony was attended by a group of friends, colleagues and students of the Professor, who has made enormous contributions not only to the development of Łódź history, but also to the entire University, where he was rector for two terms.
Artykuł ma na celu zasygnalizowanie problemu badawczego, jakim jest rola tajnej prasy z czasów manifestacji patriotycznych i powstania styczniowego (1861–1864) jako narzędzia w służbie ...kontrpropagandy władz powstańczych. Prasa ta (jej liczebność i czas ukazywania się) była fenomenem swoich czasów i trudno szukać zjawiska na podobną skalę w ówczesnej Europie. Prasa legalna ukazująca się wówczas w Królestwie Polskim – poddana ostrej carskiej cenzurze – stała się przede wszystkim narzędziem w rękach władz rosyjskich do zwalczania powstania i zakłamywania powstańczej rzeczywistości. Dlatego też najpierw organizacje spiskowe, a następnie władze tajemnego państwa polskiego zdecydowały się wydawać prasę będącą poza oficjalnym obiegiem. Na jej łamach podjęto walkę z propagandą uprawianą przez władze zaborcze, starając się kształtować inny obraz irredenty, pozyskiwać społeczeństwo Królestwa Polskiego dla sprawy narodowej. Trudno dzisiaj niestety jednoznacznie ocenić, jakie skutki przynosiła taka forma komunikowania się.
Począwszy od 2012 r., Instytut Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (UWM) i Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) współorganizują kolejne konferencje naukowe z cyklu „Życie ...prywatne Polaków w XIX wieku”. W dniach 8–9 października 2021 r. odbyła się już IX Ogólnopolska Konferencja Naukowa, której miejscem obrad było Muzeum Dom Jana Matejki Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Tym razem organizatorzy zaproponowali nową perspektywę poznawczą życia prywatnego i życia codziennego epoki, a mianowicie jego ogląd przez pryzmat „stołu” Polaków z różnych grup i środowisk społecznych. Konferencja naukowa zgromadziła badaczy z kilku polskich ośrodków akademickich i muzealnych (Łódź, Poznań, Kraków, Warszawa, Olsztyn, Rzeszów, Pułtusk, Częstochowa, Katowice), a nawet z dalekiego uniwersytetu w Mikołajowie na Ukrainie. Łącznie podczas konferencji zaprezentowano 21 referatów, które zostały podzielone na cztery tematyczne panele: „Pożywienie a zdrowie”, „Smaki narodowe”, „Wokół stołu” i „Kuchnia w życiu codziennym różnych grup społecznych”.
Starting from 2012, the Institute of History of the University of Warmia and Mazury in Olsztyn (UWM) and the Institute of History of the University of Lodz (UŁ) have been co-organizing further scientific conferences in the series „The Private Life of Poles in the 19th Century”. On October 8–9, 2021, the 9th Polish National Scientific Conference took place, the venue of which was the Jan Matejko House Museum, Branch of the National Museum in Krakow. This time, the organizers proposed a new cognitive perspective of private life and everyday life of the era, namely its view through the prism of the „table” of Poles from various social groups and environments. The scientific conference brought together researchers from several Polish academic and museum centers (Łódź, Poznań, Kraków, Warszawa, Olsztyn, Rzeszów, Pułtusk, Częstochowa, Katowice), and even from a distant university in Mikołajów, Ukraine. In total, 21 papers were presented during the conference, which were divided into four thematic panels: „Food and health”, „National flavors”, „Around the table” and „Cuisine in everyday life of various social groups”.
W dniu 23 lutego 2020 r. zmarł emerytowany profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) doktor habilitowany Stefan Pytlas. Z pewnością należy zaliczyć go do nielicznego grona najwybitniejszych ...znawców dziejów Łodzi przemysłowej, a w szczególności łódzkiej burżuazji. Jego monografia poświęcona tej grupie społecznej w latach 1864–1914 weszła na stałe do kanonów polskiej historiografii. Zmarły Profesor był przez dwie kadencje Dziekanem Wydziału Filozoficzno- Historycznego UŁ i w ostatnich latach zatrudnienia w tej uczelni kierował Katedrą Historii Polski XIX w. Ponadto przez pół wieku związany był z działalnością Polskiego Towarzystwa Historycznego, w którym w latach 1997–2003 pełnił funkcję prezesa Oddziału Łódzkiego. Przez wiele lat zaangażowany był w prace redakcyjne „Rocznika Łódzkiego”, a w latach 1995–1997 był redaktorem naczelnym tego najstarszego łódzkiego czasopisma naukowego.
Japoński historyk Fujii Kazuo, od czterech dekad podejmuje tematy zawiązane głównie z różnymi aspektami XIX-wiecznych dziejów Łodzi, a przede wszystkim zajmuje go odmienność rozwoju tego ośrodka ...miejskiego w czasach zaborów w skali nie tylko ziem polskich, ale Europy Środkowo-Wschodniej. Tej tematyce poświęcił już wiele lat temu pierwszą monografię, a obecnie recenzowana książka, stanowi niejako podsumowanie prac badawczych tego japońskiego badacza dziejów społecznych i gospodarczych w momencie przejścia na emeryturę. Według jego tezy, Łódź, która nie posiadała tradycji szlacheckich, ani nie odgrywała roli centrum politycznego, jakim była Warszawa, w XIX stuleciu właśnie wraz ze stolicą Królestwa Polskiego stała się wyjątkowym w skali zaboru rosyjskiego wielkim miastem. Dynamizmem rozwoju w nim nowoczesnego przemysłu stała się ogromna aktywność tutejszych przedsiębiorców, głównie pochodzenia niemieckiego i żydowskiego, którzy jednak na trwałe wnikali w tkankę miasta, tworząc swoją „małą ojczyzną”.
PDF