İslam devletlerinde ilm-i inşâadıverilen ve kısaca “vesîka ilmi” şeklinde ifade edebileceğimiz bu ilim, “Diplomatika” İng. Diplomatics adıyla 17. Yüzyıdan itibaren batıda bağımsız bir bilim ...dalıhaline gelmiştir. Biz bu çalışmamızda öncelikle, diplomatika ilminin ortaçağbatıâleminde ve latin kültüründe ortaya çıkışı, gelişimi ve kullanılan resmî belgelerin rükün ve şartlarınıele aldık.İslam dünyasındaki diplomatika çalışmalarınıayrıayrıtesbit ettik. Yine bu bölümler içinde bir tür diplomatika eseri olan inşâ eserleri üzerinde durduk. Bu alanlarda ortaya konmuşönemli eserleri ve İslam ülkelerinde kullanılan vesîka türleri ve diplomatika unsurlarınıörnekleri ile belirttik. Osmanlıdiplomatikasıkonusunu, münşeat geleneği ve modern anlamda diplomatika çalışmaları şeklinde iki başlık altında ele aldık. Bu arada diplomatikanın kaynağıolan arşivler üzerinde durduk. Son bölümde ise; Berat formunu ele aldık. Padişah adına hazırlanan beratın, Osmanlıdiplomatikasındaki önemine işaret ettik.
İslam devletlerinde ilm-i inşâ adı verilen ve kısaca "vesîka ilmi" şeklinde ifade edebileceğimiz bu ilim, "Diplomatika" (İng. Diplomatics ) adıyla 17. Yüzyıdan itibaren batıda bağımsız bir bilim dalı ...haline gelmiştir. Biz bu çalışmamızda öncelikle, diplomatika ilminin ortaçağ batı âleminde ve latin kültüründe ortaya çıkışı, gelişimi ve kullanılan resmî belgelerin rükün ve şartlarını ele aldık.İslam dünyasındaki diplomatika çalışmalarını ayrı ayrı tesbit ettik. Yine bu bölümler içinde bir tür diplomatika eseri olan inşâ eserleri üzerinde durduk. Bu alanlarda ortaya konmuş önemli eserleri ve İslam ülkelerinde kullanılan vesîka türleri ve diplomatika unsurlarını örnekleri ile belirttik. Osmanlı diplomatikası konusunu, münşeat geleneği ve modern anlamda diplomatika çalışmaları şeklinde iki başlık altında ele aldık. Bu arada diplomatikanın kaynağı olan arşivler üzerinde durduk. Son bölümde ise; Berat formunu ele aldık. Padişah adına hazırlanan beratın, Osmanlı diplomatikasındaki önemine işaret ettik.
This research field, which was namely "ı'lm al- inshâ", which in short, we could refer to as "knowledge of documents" in Islamic civilizations, later on, became an independent research field known as "Diplomatics" in the West by the 17th century. In our research, we first examined the emerging and advance of diplomatics in the medieval Western and Latin civilizations as well as the requirements of legal documents. Next, we investigated the diplomatic studies in the Islamic countries. Under these categories, we emphasized the inshâ documents, which are types of diplomatic documents. We pointed out the prominent works in the field and the types of documents and diplomatic elements used in the Islamic states with examples. We examined the subject of Ottoman diplomatics under two subtitles consisting of traditional scriptures and modern diplomatic studies.We also investigated the archives, which are the sources of diplomatics, In the last section, we studied "Berat" document, We drew attention to the importance of Berat, which is prepared under the name of the Sultan.
Genel olarak: “Şahıs veya hükmi şahıslara, bir yetki veya imtiyaz sağlayan veya devlete ait mallar üzerinde tasarruf veya mülkiyyet hakkı te'sis eden ve bu ayrıcalıkları üçüncü Şahıslar karşısında ...tasdik ve emreden sultâni hükümler” şeklinde kısaca tanımladığımız berât formunun diplomatik açıdan belli kuralları, rükünleri ve formülleri vardır. Doğu ve Batı dünyası diplomatika çalışmalarının yanında esas konu olarak Osmanlı beratlarının ele alındığı bu doktora tezinin ana kaynaklarını, -bibliyografyada belirtildiği üzere- başta Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi, Türk İslam Eserleri Müzesi olmak üzere diğer yerli ve yabancı arşiv ve müzeler oluşturmaktadır. İkinci olarak, en eski tarihten itibaren çeşitli dillerde hazırlanmış ve bugün bir kısmı kütüphanelerde bulunan İnşa', münşeat ve kitâbet mecmualarıdır. Bu mecmualar, günümüzde diplomatika ilmi çerçevesinde ele alınan birçok konunun yanında, özellikle berat rükün ve şartları açısından oldukça zengin bilgileri içermektedir. Bu iki kaynağın dışında, yayınlanmış arşiv vesikaları ve bunlar üzerinde yapılmış tahlil! ve tesbitler de -araştırmamız açısından önemlidir. Birinci dereceden kaynaklara ulaşma ve dokümanların tesbitinden daha önemli olan husus, elde edilen malzemenin tenkit, tahlil ve değerlendirilmesidir. Bu gerçekten hareketle daha önce doğu ve osmanlı diplomatikası, daha dar anlamı ile berat, ferman, ruus vs. dokümanlar üzerinde yapılmış inceleme ve araştırmalarda ayrı bir önem arzetmektedir. Bu konuda bir kısım yerli ve yabancı tarihçi ve araştırmacı muhtelif makale ve kitaplar vücuda getirmişlerdir. Bibliyografya kısmında teferruatı ile belirttiğimiz bu tarihçiler arasında yabancı araştırmacılar olarak; V. Kraelitz, L. Fekete, M. Guboğlu, U. Heyd, özellikle P. Wittek, J.Reychman, A..Zajaczkowski, A.S. Ehrenkreutz, J. Deny, B. Nedkov, A. Velkov ve H. Roemer'i yerli tarihçi ve araştırmacılar arasında ise İ.H. Uzunçarşılı, T. Gökbilgin, H. İnalcık, M. S. Kütükoğlu ve M.İpşirli'yi belirtebiliriz. M.S. Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), adlı oldukça hacimli olan eserinde 1993 yılına kadar Osmanlı Diplomatikası konusunda yapılmış çalışmaları ele alıp incelemiş ve bu tarihe kadar alanında yapılan en kapsamlı çalışma ve bir başvuru kitabı olarak ilim aleminin hizmetine sunmuştur. Berât vb. bazı konulardaki bir kısım tesbitlerine katılmamakla birlikte bu hacimli eser bizim çalışmamızda da esas kaynaklarımız arasında yer almıştır. Arşiv malzemeleri, ana kaynaklar, inceleme ve araştırma eserlerine ek olarak, ülkemizde veya diğer yabancı ülkelerde konuyla ilgili yayınlanan dergi, mecmua vs. periyodik malzemelerde dikkate alınmış ve taranmıştır. “Beylikler Döneminden İtibâren Osmanlı Diplomatikasında Berât Formu”başlıklı bu doktora çalışmamız bir giriş ve sekiz bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde, diplomatika (ilm-i inşâ ve fenn-i kitâbet) ilminin modern bir ilim dalı haline gelmeden önce batı âleminde ve latin kültüründe diplomatika alanında yapılan çalışmalar ve nihayet 18.yy'ın başlarından itibâren müstakil bir ilim olarak ele alınması, ortaçağ latin kültüründe kullanılan resmi vesika türleri ve rükünleri üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, diplomatika ilminin İslâm ülkelerindeki gelişimi, ilm-i inşâ ve Jenn-i kitâbet çerçevesinde ele alınmış, arab ve fars dillerinde oluşturulan inşâ ve kitâbet eserleri ve bu iki dilin hakim olduğu ülkelerde kullanılmış berât benzeri belgeler ağırlıklı olmak üzere, kullanılan resmi vesika çeşitleri, rükünleri ve diğer diplomatik özellikler incelenmiştir. Her bölüm içinde vesika çeşitlerinden ve özelliklerinden bahsedilirken, esas konumuz olan Osmanlıberatları ile kıyaslamalar yapılmış ve Osmanlıca dahil her üç dilde de ortak kullanımı olan bazı formül ve klişelerden örnekler verilmiştir. İkinci bölümde Osmanlı Diplomatika İlmi ele alınmış, “Osmanlı Münşeatları” ve “Modern Anlamda Osmanlı Diplomatikası” başlıkları altında Osmanlının kuruluşundan “ günümüze kadar Osmanlı diplomatikası alanında, yerli ve yabancı ilim adamları tarafından yapılmış çalışmalarbelirtilmiştir.
