Rozproszone księgozbiory zakonne z okresu I Rzeczypospolitej znajdują się przede wszystkim w instytucjach rosyjskich, ale też (choć w mniejszym stopniu) na Białorusi i Ukrainie. Do upadku państwa w ...1795 r. na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej funkcjonowało około 750 placówek zakonnych, a w granicach współczesnej Białorusi, aż do całkowitej ich likwidacji w XIX w., blisko 240 klasztorów z ponad 20 zakonów. Autorka przedstawia inwentarze i katalogi biblioteczne kilkudziesięciu bibliotek zakonnych z guberni mińskiej i Wilna, które obecnie znajdują się w kolekcjach bibliotek, muzeów i archiwów w Mińsku, Grodnie, Połocku i Witebsku.
Publishing and bookshop catalogues are one of the most important sources of information about the book market. They are becoming increasingly important when they originated in publishing and bookshop ...institutions that have no longer been in existence and yet are significant for the entire publishing movement. Quite often they are the only source of information about titles, authors and companies. The paper discusses printed publishing and bookshop catalogues of Polish entities in the book market, functioning in Western Germany in the years 1945-1950. Attention has been paid to their layouts, graphic design, and contents.
W polskim bibliotekarstwie lata pięćdziesiąte XX w. oznaczały zmianę funkcji katalogu – z informacyjnej na wychowawczo-oświatową, wręcz propagandową. Na łamach czasopism fachowych („Poradnika ...Bibliotekarza”, „Bibliotekarza”, „Przeglądu Bibliotecznego”) zalecano wypełnianie katalogów treściami marksistowskimi. Selekcja rejestrów, mająca na celu usunięcie z nich pozycji „nieprawomyślnych”, a podkreślenie istnienia prac zgodnych z aktualnie panującą ideologią, utrudniała – a niekiedy nawet uniemożliwiała – użytkowanie piśmiennictwa zgromadzonego w bibliotekach. Z artykułów zamieszczonych na łamach badanych czasopism wynika, że celem preparowania katalogów było uczynienie z nich narzędzia ideologii, a nie – jak dotychczas – informacji. W związku z tym katalogi powinny być selekcyjne, ewentualnie dopuszczano istnienie dwóch typów: pełnego do użytku wewnętrznego, z dostępem ściśle kontrolowanym i reglamentowanym, oraz selekcyjnego dla czytelników. Na pierwszym miejscu w systemach klasyfikacyjnych znaleźć miał się marksizm, poza tym zalecano używanie poddziałów wspólnych akcentujących rolę partii i myśli rewolucyjnej. Wzorce czerpano z ZSRR. Działania te wynikały z przekonania o wartości książki jako narzędzia propagandy. W związku z tym bibliotekarz miał stać się cenzorem i propagandystą. Istnieją przykłady świadczące o tym, że dzięki zmanipulowanym katalogom faktycznie utrudniano lub uniemożliwiano czytelnikom dostęp do książek.
W 1796 r. na rozkaz Katarzyny Wielkiej przewieziono do Petersburga zbiory najważniejszej biblioteki staropolskiej, pierwszej książnicy o charakterze narodowym, Biblioteki Załuskich. Celem autora jest ...zebranie i uporządkowanie źródeł na temat zbiorów Biblioteki. W artykule oddzielnie uporządkowano i opisano źródła dotyczące zbiorów drukowanych i rękopiśmiennych. W odniesieniu do starych druków wymieniono: rękopiśmienne i drukowane katalogi druków z różnych okresów, dokumenty z archiwum bibliotecznego, publikacje naukowe, ogłoszenia o skradzionych egzemplarzach, druki rozproszone. Źródła na temat zbiorów rękopiśmiennych podzielono na: rękopiśmienne i drukowane katalogi rękopisów z różnych okresów, korespondencja biblioteczna, apele i memoriały, gazety uczone i inne materiały informacyjne, publikacje naukowe, materiały warsztatowe uczonych, korespondencja uczonych, odpisy, edycje źródłowe, rękopisy rozproszone.
„Księgarnia Powszechna” działała we Włocławku w latach 1910−1962. Pierwszym jej kierownikiem był ks. Jan Stanisław Żak. Był on świadomy, że sukces księgarni jest uzależniony od dobrej reklamy własnej ...oferty. Zainicjował wydawanie katalogów księgarskich, na samym początku zlecił druk dwóch katalogów z wykazem książek polskich w 1911 r. Dodatkowo przy wsparciu reklamodawców wydał trzy ilustrowane katalogi prezentujące bogatą ofertę księgarni z prowincjonalnego miasta Królestwa Polskiego. Dzięki takim drukom reklamowym wiadomo, że „Księgarnia Powszechna” poza książką naukową, popularnonaukową i szkolną oferowała: srebrne, brązowe i platerowane przedmioty liturgiczne, szaty i księgi, kanony na ołtarze, stacje Męki Pańskiej, figury świętych z terakoty, kamienia sztucznego i masy mozaikowej; obrazy religijne i historyczne, ramy do obrazów, dewocjonalia w lepszym gatunku, a nawet świece woskowe, kadzidło i wiele innych. Tego typu druki potwierdzają urozmaicenie oferty, jak również wieloaspektową działalność księgarni we Włocławku.
Celem artykułu jest ukazanie działalności pisarskiej i oświatowej polskich kobiet na przełomie XIX i XX wieku, która obejmowała nie tylko wiedzę z zakresu różnych dziedzin życia, tj. „wiedzę ...nienaukową”, ale także „wiedzę naukową” z rozmaitych obszarów intensywnie rozwijających się wtedy dyscyplin naukowych. W części pierwszej autorka przedstawia etapy wykształcenia, czyli merytoryczne przygotowanie kobiet do działalności popularyzatorskiej, zaś w części drugiej dokonuje wstępnej klasyfikacji piśmiennictwa popularnonaukowego ze względu na tematykę oraz formy gatunkowe, podając odpowiednie przykłady utworów (tytuły), zaczerpnięte z dziewiętnastowiecznych katalogów bibliograficznych. Do gatunków popularyzujących wiedzę naukową autorka zalicza teksty paraliterackie: powiastki i powieści o tematyce dydaktycznej i umoralniającej, powieści obyczajowe, powieści historyczne, a także fabularyzowane biografie sławnych ludzi. Oddzielną grupę stanowią monografie popularnonaukowe (będące często kryptopodręcznikami), pogadanki, odczyty, opowiadania i tzw. „obrazki” o tematyce naukowej (najczęściej przyrodniczej). Autorka zauważa, iż gatunkowe wzorce literatury popularnonaukowej przybyły do Polski z Europy Zachodniej i początkowo miały charakter przekładów oraz wyborów tekstów z polskimi komentarzami i parafraz; stopniowo jednak zaczęły powstawać dzieła oryginalne mówiące o polskich wynalazkach naukowych.
Spośród źródeł wykorzystywanych do poznania czytelnictwa i kolekcjonerstwa książek w dawnych czasach należy zwrócić baczną uwagę również na katalogi aukcyjne. Na ziemiach polskich aukcje książek ...pojawiły się w latach 70. XVII w. w Gdańsku, a w następnym stuleciu znane i stosowane były w wielu miastach Rzeczypospolitej. Do końca XVIII w. przeprowadzono prawie 700 licytacji książek, z których około połowa to były aukcje bibliotek prywatnych. Aukcjom książek towarzyszył katalog aukcyjny, z reguły w postaci drukowanej. Obecnie w polskich i zagranicznych bibliotekach i archiwach znajduje się 120 tych spisów. Są one bardzo wartościowym źródłem umożliwiającym poznanie dawnych bibliotek prywatnych, w większości już nieistniejących, lub zachowanych w rozproszonych fragmentach. Ich interpretacja czasami stwarza jednak pewne problemy. Rodzą się np. pytania, czy kolekcja książek wystawiona na publiczną sprzedaż objęła całość zbiorów zgromadzonych przez daną osobę, czy książki wykazane w dodatkach umieszczonych w wielu katalogach na ich końcu należały do właściciela licytowanej biblioteki, czy też były własnością innej osoby. Te i inne problemy pomaga czasami rozwiązać konfrontacja katalogów aukcyjnych z innymi przekazami źródłowymi, jak anonse prasowe i przede wszystkim zachowane archiwalia.
PDF
