Članak donosi pregled glavnih nalazišta i spoznaja u proučavanju prapovijesnih razdoblja na području Hrvatskoga zagorja. Najstarije kamene izrađevine, datirane u stariji paleolitik, iz Punikvi su ...kraj Ivanca, a na Hušnjakovu brijegu u Krapini i u špilji Vindiji otkriveni su ostatci vrste Homo neanderthalensis iz srednjega paleolitika. Iako postoje mnogobrojni slučajni nalazi kamenoga oruđa i oružja iz razdoblja neolitika, jedino istraživanja na području Budinščine upućuju na moguće postojanje neolitičkoga sojeničkoga naselja. Za poznavanje naseljenosti u eneolitiku važna su naselja lasinjske kulture na području Cerja Tužnoga i Cerja Novoga te nalazi keramike tipa Višnjica retz-gajarske kulture. Kraj ranoga i srednje brončano doba obilježeni su nalazištima skupine s litzenskom keramikom (Vindija, Velika pećina i dr.). Kasno brončano doba obilježila je kultura polja sa žarama kojoj pripadaju bogate ostave s oružjem, oruđem i nakitom. Iz istoga su razdoblja i mnoge visinske utvrde poput Židovskoga grada, Kuklja, Želimora, Staroga grada u Krapini i dr. Željeznom dobu pripadaju ostatci arhitekture te različitih keramičkih i metalnih predmeta otkriveni u Svetom Križu i svetištu Majke Božje Gorske u Loboru.
U radu su obrađeni i prezentirani arheološki ostatci prikupljeni prilikom novih istraživanja neolitičkog nalazišta u Pokrovniku. Prikupljena arheološka građa važna je u kontekstu daljnjeg proučavanja ...karaktera i dinamike razvoja neolitičkih zajednica istočnog Jadrana, posebno prijelaza iz ranog u srednji neolitik. Uz stilsko-tipološke srodnosti dviju zastupljenih kultura, u radu je poseban naglasak stavljen na pojedinačne keramičke i ukrasne predmete koji upotpunjuju kulturnu sliku neolitika istočnog Jadrana.
U radu se donose rezultati sustavnog arheološkog istraživanja eponimnog lokaliteta Sopot u svjetlu istraživanja koja je 1957. proveo S. Dimitrijević. Osim arheoloških, u radu se donose rezultati ...geofizičkih, arheobotaničkih, arheozooloških i radiokarbonskih analiza.
Špilja Mala (Nova) pećina smještena je u planinskome području dalmatinskoga zaleđu koje predstavlja dodirnu zonu između istočne jadranske obale i unutrašnjosti. U arheološkim iskopavanjima u Maloj ...pećini istražen je rano- i kasnoneolitički špiljski lokalitet koji bi mogao biti ključan za bolje razumijevanje odnosa između obalnih zajednica te onih smještenih u zapadnobalkanskoj unutrašnjosti. U članku će biti predstavljeni nalazi i kontekstualni podaci prikupljeni u istraživanju iz 2016. godine, kao i rezultati njihove obrade provedene 2017. godine, koji uključuju keramičke i litičke nalaze te zooarheološke i arheobotaničke analize. Preliminarni dokazi ukazuju da špilja nije korištena kao nastamba duži vremenski period, već kao privremeno sklonište od strane zajednica koje su se kretale kroz okolne planine ili onih koje su posjećivale špilju u sklopu kratkotrajnih aktivnosti. Iskopavanja su također ukazala na moguću razliku u korištenju špilje u ranome neolitiku s tragovima naseobinskih, ali i potencijalnih ritualnih aktivnosti, u odnosu na kasni neolitik s isključivo pastoralnom funkcijom. Mala pećina je stoga iznimno važna za bolje razumijevanje odnosa između obale i zaleđa u razdoblju neolitika.
Lokalitet Ilok ‒ Krstbajer/Ađanski kraj nalazi se u istočnom dijelu grada Iloka, oko 200 m udaljen od granice sa Srbijom. Prvi arheološki nalazi s lokaliteta zabilježeni su 1969. godine, a pronađeni ...su prigodom iskopa pijeska kod gradnje obiteljskih kuća. Za potrebe gradnje zaobilaznice oko Iloka 2011. godine na ovom položaju se ponovo vadi pijesak te se izravnava dio padine i stvara okomiti profil visine oko 7 m. Time se uništava i dio lokaliteta. Kako su iz gornjeg dijela profila virile ljudske kosti a ispod njih su se ocrtavali i prapovijesni objekti, Muzej grada Iloka je u suradnji s Institutom za arheologiju proveo zaštitna istraživanja lokaliteta. U tri sezone istraživanja (2015.–2017.) istražen je najugroženiji dio uz rub profila. Otvorene su četiri sonde, a ukupna istražena površina iznosi 85 m2. Pored 188 grobova koji se uglavnom mogu datirati u srednji vijek istražen je i dio sopotskog objekta.
Tijekom srpnja 2017. godine Institut za arheologiju iz Zagreba proveo je nastavak sustavnih arheoloških istraživanja na zemljištu Galovo u sjeveroistočnom dijelu Slavonskog Broda. Tom je prilikom ...istražena površina od 55 m2 na jugozapadnom rubnom dijelu dosadašnjeg iskopa koja se uglavnom poklapa s površinom snimljenom geofizičkim metodama 2016. godine. Djelomično su istražena dva veća jamska objekta i definiran veći broj ostataka drvenih stupova različitih dimenzija. Ustanovljeno je da su ova dva veća objekta znatno pliće ukopana od ostalih istraženih jamskih objekata na ovom nalazištu, a prema pokretnoj građi da je riječ o najmlađoj fazi naselja. Arheološka istraživanja su također potvrdila rezultate geofizičkih istraživanja provedenih 2016. godine.
Ovdje objavljen cjelovito i djelomično obrađen Spondylus gaederopus iz neolitičkog naselja Barice – Benkovac upotpunjuje
njegovu pojavu u neolitiku istočnog Jadrana koja je pak dio europskog ...spondylus-fenomena.
Navode se pojedini ključni problemi u vezi s neobrađenim i obrađenim spondylusom u istočnojadranskim zajednicama,
kao što su: a) početak njegove obrade u ranom neolitiku, koja je vjerojatna, ali arheološki još nedokazana u
impresso-zajednicama, gdje je školjka temelj keramičkog stila i kulturnog (arheološkog) identiteta; b) početak, dinamika i
putovi izvoza u unutrašnjost; c) njegova religijska i društvena uloga (simbolika). Mijenja li se ona udaljavanjem od njegovog
prirodnog ambijenta? Je li kontinentalni obrađeni spondylus doista bio kulturno slojevitiji i funkcionalniji nego na Sredozemlju?
Iako je u svom širenju spondylus primarno funkcionirao u pojedinačnoj kulturi, pa stoga ne postoji univerzalni model
koji bi “bez ostatka” objasnio europski spondylus- fenomen, postoji ipak stanovito “univerzalno” u sveukupnosti europskog
spondylus-fenomena. Ono pripada sferi simbolike, a ona je u vezi s Lijepim (nakit/kozmos), Svetim (božanskim) koje osigurava
Plodnost, ali uvijek u konkretnom društvenom kontekstu.
Institut za arheologiju iz Zagreba proveo je tijekom listopada 2015. g. arheološka istraživanja neolitičkog naselja sopotske kulture na lokalitetu Ražište u Podgoraču. Istraživanje je nastavljeno na ...južnom dijelu parcele i nadovezalo se na prostor istražen 2013. g. Na istraženoj površini od 50 m2 djelomično je istražena velika zemunica, gotovo cijela veća i dublja jama, dvije manje jame, nekoliko stupova i velik broj stupića i kolčića unutar jama. Pokretni nalazi pripadaju tipu Ražište sopotske kulture, ali je ustanovljeno da se u dvjema jamama nalazi materijal koji u potpunosti ne sadržava sve elemente ovog tipa. Radiokarbonski datumi pokazali su da se radi o starijim jamama te možemo pokretnu građu s ovog lokaliteta smjestiti u dva horizonta.
Şanlıurfa’nın Birecik ilçesindeki Akarçay Tepe yerleşmesi, Çanak Çömleksiz ve Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’de, yaklaşık iki bin yıl boyunca iskân edilmiştir. 1999 yılından beri sürdürülen kazılarda, ...yerleşmenin doğu konisinde Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e ve Geçiş Süreci’ne, batı konisinde ise Geçiş Süreci’ne ve Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’e ait kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Bu yazıda, yerleşmenin Geçiş Süreci’ne ait tabakalarında bulunmuş üç adet hayvan biçimli minyatür kap tanıtılacaktır. Kaplardan ilki tüm veya tüme yakın olarak; ikincisi, dörtte üçü korunur durumda; üçüncüsü de henüz işlenme aşamasındayken yarım kalmış halde bulunmuştur. Kaplardan ikisi muhtemelen küçükbaş bir hayvanı, üçüncüsü ise bu ikisinden daha farklı bir hayvanı betimler. Üçünün de baş, boyun gibi tanımlayıcı unsurları olmadığından, ne tür bir hayvanı betimledikleri kesin olarak belli değildir. Her üç örnek de küçük bir kireçtaşı bloğun çakmaktaşından bir dilgiyle kazınması yoluyla şekillendirilmiştir. Bu tip hayvan biçimi verilmiş kapların, kronolojik açıdan en yakın örnekleri, Göller Yöresi’ndeki Hacılar, Höyücek ve Kuruçay ile Niğde-Köşk Höyük’ün Neolitik Dönem tabakalarında ortaya çıkarılmıştır. Anadolu’da Asur Ticaret Kolonileri Çağı ve Hitit Dönemi yerleşmelerinin çoğunda hayvan biçimli kaplara rastlanır. Rhyton ya da BIBRU adı verilen bu kapların bir takım dinsel törenlerde sunu kabı olarak kullanıldığı, Hitit metinlerinde geçer. Bazı araştırmacılar, Neolitik Dönem’de de bu kapların dinsel törenlerde kullanılmış olabileceğini belirtirler. Akarçay Tepe’de bulunmuş kapların dinsel tören gibi faaliyetlerde kullanıldığını iddia etmek, şu an için doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Kapların bulunuş durumları da herhangi bir yorum yapmaya olanak vermemektedir. Akarçay Tepe’de bulunmuş üç kabın benzerleri, yerleşmenin içinde yer aldığı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Kuzey Suriye üçgenindeki Neolitik Dönem yerleşmelerinde henüz ortaya çıkarılmamış veya çıkarılmışsa dahi yayınlarda yer almamıştır. Neolitik Dönem’de yerleşmeler arasında yaşanan yoğun ilişki dikkate alındığında, bu tip kapların yalnızca Akarçay Tepe’ye özgü, tekil örnekler olmadığı, diğer yerleşmelerde de ortaya çıkarılıp sayı olarak arttıkça ve yayınlarda yer aldıkça, bölgenin buluntu tipolojisi içerisinde yer bulacağı iddia edilebilir.
The ongoing excavations at Akarçay Tepe, which first started in 1999, has exposed that the site was settled down about two thousand years, during the Pre-Pottery and Pottery Neolithic Periods. On the East Sector of the site, remains from the Pre-Pottery and Transition (from Pre-Pottery to Pottery Neolithic) Periods and on the West Sector, remains from the Transition and Pottery Neolithic Periods are unearthed. In this article, three zoomorphic miniature vessels from that Transition Period are presented. One of the vessels is complete or nearly complete, the other one is preserved in three-quarters, and the third is not completely * Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Tınaztepe Yerleşkesi, Buca / İzmir. hevalbozbay@gmail.com processed. The species of the represented animals can not be defined clearly, because the descriptive parts of the animals like the head, neck etc. are missing. However, it is very likely that two of them represent sheep and goat, while the third represents a different kind of animal. All of the vessels are shaped from a small limestone block by a flint blade. Chronologically, the most closest examples of these Akarçay Tepe zoomorphic vessels are known from the Pottery Neolithic levels of Hacılar, Höyücek and Kuruçay Höyük, the sites which located in The Lake District, and also from Niğde-Köşk Höyük. Zoomorphic vessels are found in most of the sites dated to the era of Assyrian Colony Trade and the Hittite Period in Anatolia. This type of vessels are called Rhyton or BIBRU, and are used in ritual ceremonies as stated in the Hittite texts. Some researchers asserted that this type of vessels might have also been used in some kind of ritual ceremonies during the Neolithic Period. For the time being, the data is not enough to claim that Akarçay Tepe samples are used in ritual ceremonies. The contexts of the vessels are also don’t give any clues for their functions. There are no resembling examples from the other Neolithic sites of East and Southeast Anatolia and North Syria, or if found, they have not yet been published. When the intensive interrelation between the Neolithic sites of the region take into consideration, it is fair to suggest that this type of vessels are not only peculiar to Akarçay Tepe, and will soon have their place in the assemblage, as long as they are identified in other sites and published.
Analize biljnih ostataka s arheoloških lokaliteta vrlo su važan segment rekonstrukcije ekonomije prošlih populacija, što je osobito slučaj s pretpovijesnim lokalitetima na kojima se rijetko očuvaju ...drugi segmenti svakodnevnih aktivnosti. U tekstu su prikazani rezultati i interpretacija biljnih ostataka s četiri novoistraživana lokaliteta Đakovštine, i to s obzirom na kulture neolitika i bakrenog doba. Starčevačka kultura ustanovljena je na lokalitetu Pajtenica-Velike Livade, sopotska na lokalitetu Ivandvor-Šuma Gaj, lasinjska na lokalitetima Pajtenica-Velike Livade i Jurjevac-Stara Vodenica, a kostolačka kultura na lokalitetu Đakovo-Franjevac. Biljni ostaci raspoređeni su u sedam kategorija koje sadrže podskupine, određene prema vrsti biljke, a podjela se temelji na konkretnim nalazima s navedenih lokaliteta. S obzirom na to da su lokaliteti u istoj mikroregiji, mogla se napraviti usporedba rezultata s obzirom na vrijeme i kulturne pojave. Najmanji broj vrsta ustanovljen je analizama ostataka pripisanih najranijoj, starčevačkoj, a najveći najkasnijoj, kostolačkoj kulturi (najširispektar žitarica, mahunarki, trava i voća). Rezultati analiza pokazuju kontinuitet u korištenju žitarica, poput pšenice i ječma, kao i divljih vrsta, kroz razdoblja neolitika i eneolitika, ali se s vremenom taj spektar i povećava. U kontekstu s drugim vrstama nalaza s lokaliteta, biljni ostaci ukazuju na postojanje intenzivne/vrtne zemljoradnje te na to da su biljke obrađivane u proučavanim naseljima.
PDF
