1919-1920 is een mijlpaal in de sociale geschiedenis van de steenkoolsector. Nieuwe arbeidsverhoudingen moeten een einde maken aan de toenemende spanningen die zich vanaf het laatste kwart van de negentiende eeuw opbouwen. In een sterk gewijzigd, zelfs revolutionair, klimaat beslissen de sociale partners het roer om te gooien. Loonindexering en sociaal overleg vormen voortaan de pijlers voor de pacificatie van de mijnsector. De euforie rond deze aanpak is evenwel van korte duur. Het sociaal overleg loopt vanaf eind 1921 uitermate stroef en evolueert in de jaren 1930 naar een sociaal revanchisme door een uitermate goed georganiseerd mijnpatronaat. Ook de loonvorming blijft transparantie missen en manifesteert zich steeds sterker als conflictbron wanneer de mijnsector vanaf 1930 economisch zwaar onder druk komt. De conclusie luidt dat van een modernisering van de arbeidsverhoudingen tijdens het interbellum nauwelijks iets is terecht gekomen. Voor de mijnwerkers overheerst diepe ontgoocheling over de “ beloften van 1919 en 1920” en ze ontvluchten massaal de sector. De leegloop van de mijnen in 1944-1945 dient gezien te worden als de cumulatie van 25 jaar falend personeelsbeleid. De promotie van de mijnwerker tot “ ereburger” in 1945 roept de mijnvlucht geen halt toe. Les années 1919-1920 marquent un tournant dans l’histoire sociale du secteur minier en Belgique. De nouvelles conditions de travail sont censées apaiser les tensions qui se sont accumulées depuis le dernier quart du XIXe siècle. Les partenaires sociaux décident en effet de changer la donne, dans un climat de mutations profondes voire révolutionnaire. La pacification du secteur minier repose désormais sur l’indexation des salaires et sur la concertation sociale. L’euphorie n’est que de courte durée cependant. Vers la fin de 1921, les concertations entre partenaires sociaux s’enlisent jusqu’à passer au revanchisme social dans les années 1930 par le biais d’un patronat minier particulièrement bien organisé. La formation des salaires manque elle aussi de transparence et s’avère une source de conflit toujours plus grande, tandis que le secteur minier subit une pression économique de plus en plus importante à partir de 1930. En conclusion, les relations de travail n’ont pu être modernisées que marginalement pendant l’Entre-deux-guerres. Il règne une grande déception parmi les mineurs quant aux «promesses de 1919 et 1920 » et ils quittent massivement l’industrie. Les départs massifs en 1944-1945 sont considérés comme le point culminant d’une politique de ressource humaine défaillante depuis 25 ans. Même la distinction comme «citoyens d’honneur » pour les mineurs en 1945 ne les arrêtera pas de déserter massivement les charbonnages. The years 1919 and 1920 were a turning point in the social history of the mining sector in Belgium. New working conditions were supposed to appease the tensions that had been rising since the last quarter of the 19th century. As the working conditions underwent profound changes and a breeze of revolution was felt, management and labour (social partners) decided to take a wholly new path. Wage indexation and social dialogue henceforward laid the foundation for the pacification of the mining industry. But the momentum was short-lived. Social dialogue began to stall in late 1921 and even became a sort of social revanchism in the 1930s due to a very wellorganised mining management. Wage policies were also lacking in transparency, which became a major source for conflict in a mining sector that was under economic pressure as from 1930. Ultimately, the intended modernisation of working conditions hardly translated into reality in the inter-war period. Miners were deeply disappointed about the “ promises of 1919 and 1920” and there was a massive drain from the sector. Failed human resources policies, that had been waged for 25 years, culminated in the emptying of mines in the years 1944-1945. Even bestowing the miners with “ honorary citizenship” in 1945 did not reverse this workforce drain.