Niğde'nin Bor ilçesi sınırları içerisinde yer alan Köşk Höyük'te, 1985-2008 yılları arasında
gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında, Geç Neolitik Evre ile tarihlendirilen seviyede
toplam 19 ...insan kafatası gün ışığına çıkarılmıştır. Bu kafataslarından bir tanesi ölüm yaşı
belirlenmemiş olan bir çocuğa, geri kalan on sekizi ise kadın ve erkeklere aittir. Kil sıvalı
kafataslarının her biri hasır parçasına sarıldıktan sonra tek ya da grup halinde yerleşme içinde
öngörülen belirli bir odada korunmuştur. On üç kafatasında kil kullanılarak yüz kısmı ağız,
burun, kulak ve gözler şekillendirilmek suretiyle yeniden canlandırılmış, daha sonra da kırmızı
aşı boyası ile tüm yüz boyanmıştır. 19 kafatasından diğer altısında ise buna benzer hiçbir
uygulamaya gidilmemiştir. Bazı kil sıvalı kafataslarına kilden boyun yapılmıştır. Ölünün yüz
hatları kil hamur kullanılarak yeniden canlandırılırken kafatasının geri kalan kısmı da belki
saç ya da bitki saplarından hazırlanan bir başlıkla kaplanıyordu. Ancak tüm bu malzemeler
zamanla çürüyüp yok olacağından sadece bir tahmin olarak kalmaktadır. İki kafatasının
tomografik görüntüsünden anlaşılacağı üzere, alt ve üst çenelerde dişler alveollerinde
bulunmamaktadır. Dişlerin yer aldığı soketler tümüyle boştur. Yerleşme içinde normal
gömülerin bulunduğu kısımda biri çocuk dört bireyin in situ durumunda başsız gövdeleri taban
altı gömüsü olarak ele geçmiştir. Tüm normal ve başsız insan gövdeleri yerleşme içinde evlerin
taban altlarında bulunmuştur. Kafataslarıyla aynı yapı katlarından çıkarılan başsız gövdeler
ölü gömme adetinin uygulanış biçimi hakkında önemli ipuçları verebilir. Buna göre, ölü önce
bir odanın taban altına hocker konumunda yanına bazen ölü hediyeleriyle birlikte gömülüp
üstü kapatılmaktadır. Bir süre sonra, ölü büyük ölçüde çürüyüp iskelet haline dönüştüğünde,
mezarın sadece başa rastlayan kısmı açılıp kafatası ve alt çene ilk iki boyun omurunun
anatomik eklemleşmesi bozulmadan büyük bir dikkatle alınıp mezar tekrar kapatılmaktaydı.
Anadolu'da Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Evre ile yaşlandırılan hiçbir kil sıvalı kafatası
örneğine rastlanmamış olması bu adetin önce Yakın-Doğu'da ortaya çıktığını, zamanla kuzeye
doğru yayılarak Anadolu'da da benimsendiğini akla getirmektedir. Bununla birlikte, bu ölü gömme geleneğinin kültürel yayılma kapsamı içinde değerlendirilebilmesi için Anadolu'nun
diğer bölgelerinde de benzer buluntuların ortaya çıkmasını beklemek daha uygun olacaktır.
Aşağı yukarı 7 bin yıl öncesinden günümüze ulaşan bu gizemli insan yüzleri Köşk Höyük'te
Geç Neolitik Evrenin II. ve III. yapı katlarından gelmiştir. Aynı yerleşmenin Kalkolitik çağında
ise bu ilginç ölü gömme geleneğinin hiçbir izine rastlanmamıştır.
Between 1985-2008 field seasons, a total of nineteen human skulls were discovered at the Late
Neolithic period site of Köşk Höyük, which lies within the borders of Bor, a district of the Niğde
Province in Central Anatolia. One of the skulls belongs to a child and the remainder to adult
males and females. The skulls were wrapped in a mat and preserved in specific places of the
domestic area either as isolated skulls or in groups. Among thirteen of these skulls the mouths,
noses, eyes and ears were depicted with clay and were painted with ocher, while the remaining
six were untreated. Some remodeled skulls were provided with necks of plaster. While the
faces of the dead were remodeled with clay and painted with red ochre, the top and back of the
skull may also have been decorated with hair or some special plants. But, this remark remains
purely speculative since all these decorations must have decayed and disappeared in time,
if they ever existed. As seen on the computed tomography of two plastered skulls no teeth
are present in the mandible and maxilla, and the well preserved alveolar sockets seem to be
completely empty. Four headless skeletons were also unearthed in situ in the same domestic
area. One of them belongs to a male aged approximately 15-16 years old and the others belong
to adult of both sexes. All the normal burials and headless bodies were found beneath the
floors of houses in the domestic architecture. The fact that we come across bodies without
heads from the same cultural level where the human skulls were recovered provides us with
important evidence about the proceedings of this mortuary practice. It appears that the corpse
is first buries underneath the floor inside a house in a flexed position with or without mortuary
gifts and after the flesh had decayed the grave was probably reopened in order to carefully
remove the skull without disturbing the rest of the skeleton. If we take into consideration that
no plastered skulls dating to the pre-pottery Neolithic period were found in Anatolia until now,
we can suggest that this practice appeared in the Near East which thereafter spread to the North
towards Anatolia in time. However, it is prudent to wait for new similar findings in our country
to situate this mortuary tradition in the context of cultural diffusion. The remodeled human
skulls dating approximately to late Neolithic period (7000 years ago B.P.) were encountered
in the second and third cultural levels of this period indicating that this specific ritual behavior
lasted for quite a long time and likely disappeared during the Chalcolithic in Köşk Höyük.
Dicle Nehri üzerine inşa edilmekte olan Ilısu Barajı göl suları altında kalacak kültür
varlıklarını kurtarma projesi çerçevesinde kazılan ve bir höyük yerleşimi olan Hakemi Use,
Diyarbakır ili, ...Bismil ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. 2001 yılından beri Hacettepe
Üniversitesi'ne mensup bir ekip tarafından yürütülen kazılar sonucunda yerleşimde üç ana
dönemin varlığı saptanmıştır: Geç Neolitik, Geç Tunç Çağ ve Geç Assur/Erken Demir Çağ.
Hakemi Use'deki kazılarda Geç Assur döneminden sonra yerleşimin terk edildiği
saptanmıştır. Kuzey Irak'ta, Musul şehrinin güneyinde Dicle Nehri kıyısında bulunan ve
Yukarı Mezopotamya'da MÖ 2. binyılda siyasal bir güç haline gelen Assur'un gerçek
anlamda imparatorluğa dönüşmesi MÖ 883 yılında II. Assurnasirpal'in tahta geçmesiyle
başlamıştır. Araştırıcılar tarafından Assur tarihi Erken Assur, Orta Assur ve Geç Assur olmak
üzere üç ana döneme ayrılmakta; gücün zirveye çıktığı, sınırların batıda Akdeniz; güneyde
Mısır; doğuda Zagros Dağlarına kadar uzandığı büyük imparatorluğun kuzey sınırını Yukarı
Dicle Vadisi oluşturmaktadır. Yukarı Dicle Vadisi bugün de oldukça bereketli toprağıyla ve
en önemlisi zengin mineral yataklarıyla ülkemizin önemli yörelerinden birini
oluşturmaktadır. Tarihsel süreç içinde yörenin bu zenginliği pek çok topluluğun ilgisini
çekmiş ve tarihöncesi dönemlerden itibaren kesintisiz iskân edilmiştir. Görece doğal
zenginliklerden yoksun olan Assurluların ilgisi, bu nedenlerden ötürü bölge üzerinden hiç
eksilmemiştir. MÖ 13 yüzyıldan başlayarak Assur kralları Yukarı Dicle Vadisi ile daha yoğun
ilgilenmeye başlamış; özellikle, Geç Assur dönemi olarak anılan Assur <mparatorluk
döneminde Yukarı Dicle Vadisi tamamen Assur'un etkisi altına girmiştir. Assur devleti
bölgedeki etkisini pekiştirmek için savaşlarda tutsak ettikleri uzak coğrafya insanlarını buraya
zorla yerleştirmiş ve onların ülke tarımına katkısını arttırmak için kolonyal bir sistem
kurmuştur. Çivi yazılı belgelerden elde edilen veriler sayesinde bu sistem hakkında bilgiye
ulaşmak mümkün olmaktadır. Assur İmparatorluğu Yukarı Dicle Vadisi'nde oluşturduğu
tarıma dayalı kolonyal sistemi başarılı bir şekilde yürütmek için başkenti Tushan olan bir
eyalet oluşturmuş; küçük ölçekli köy tipi yerleşimleri de bu merkeze bağlayan sıkı bir
bürokratik sistem meydana getirmiştir. Hakemi Use'de gerçekleştirilen kazılarda gün ışığına
çıkartılan arkeolojik veriler ışığında burasının yazılı belgelerde söz edilen ve başkent
Tushan'a bağlı küçük köylerden biri olduğu anlaşılmıştır. Henüz çivi yazılı bir belge ele
geçmediğinden o dönemdeki adını bilemememize karşın; özellikle mezarlarda ele geçirilen
arkeolojik buluntular yerleşimin Assur kültür coğrafyası ile sıkı bir bağlantısı olduğunu
ortaya koymaktadır. Kaliteli Assur seramiği bu ilişkinin en somut kanıtını oluşturmaktadır.
Bu makalede 2008 yılı kazılarında gün ışığına çıkartılan ve Geç Assur dönemine
tarihlendirilen dört adet basit toprak mezar ve buluntuları tanıtılmaktadır.
Hakemi Use is excavated within the salvage project of the Il>su dam to be constructed on the
Tigris River. The site is in the vicinity of Bismil in the eastern part of the Province of
Diyarbak>r. The excavations carried out by a team from Hacettepe University from 2001
onwards brought out three main periods: Late Neolithic Period, Late Bronze Age and Late
Assyrian Period/Early Iron Age. It is also found out that the site is abandoned after the Late
Assyrian Period. Assyria which is located in the Northern Iraq, at the Tigris region to the
south of Mosul became a political power during the 2nd Millennium BC. The development
of Assyria to an empire is dated to 883 BC, during the reign of Assurnasirpal II. Assyrian
period is divided into three main periods - Early Assyrian, Middle Assyrian and Late
Assyrian. During its most powerful period the boundaries of the empire extended from the
Mediterranean in the west and Egypt in the south, to the Zagros Mountains in the east and the
Upper Tigris region in the north. Today the Tigris valley is also a fertile region, and possesses
rich mineral ore beds. This richness attracted the attention of several communities throughout
the historical sequence, and the region has been settled since the prehistoric periods. Hence,
the extractive Southeastern Anatolia was always attractive for Assyria; from the 13th century
BC onwards Assyrian kings are particularly interested in the Upper Tigris region which has
been the domain of Assyria during the Late Assyrian Period. According to cuneiform sources,
Assyrian kings deported several communities from different regions to Southeastern
Anatolia, in order to colonize the region. The colonists constituted an agricultural system
composed by small villages, organized under the province center Tushan by means of a firm
bureaucratic administration. The archaeological data uncovered at Hakemi Use point to a
small village settlement affiliated to Tushan. The lack of cuneiform sources prevent us from
finding out the name of this small village, however, the archaeological findings from the
graves, such as the high quality of the Assyrian pottery, point to strong relations of the
inhabitants with Assyrian cultural geography. This article deals with four simple earthen
graves uncovered in 2008, and their goods dating to the Late Assyrian Period.
