The military operations of the Ottomans until 1570’s, had created the image of the “Invincible Turk” in the West and this intimidating power paved way for the realization of many attempts against the ...Ottomans. However with the defeat at Lepanto in 1571 and the Austrian wars that started in 1593 revived the hopes that Turks could be defeated and they might be expulse from Balkans and this reflectedin concrete projects. The secret infiltration of a Spanish troop from Dubrovnik to Herzegovina in 1592 encouraged these projects. These projects supported by Austrian and Spanish Habsburgs, were produced by subjects such as Naples and Savoy, as well as by some Ragusans, priests of Papacy and some knightly orders. The project which was devised and practiced by the Duke of Savoy, Charles Emmanuel I, was named as “The Great Conspiracy” (Velika Zavjera) in Croatian sources. The subject of the article is the secret entry of the Spaniards into the Ottoman Balkans, the phases of planning, preparation and practice of the Duke of Savoy’s project and the involvement of some Ragusans to these attempts. This process, which caused significant damage to the Ottoman-Dubrovnik relations and left deep impacts on the Bosnia, Herzegovina and Montenegro, was tried to be processedby making use of the sources obtained from the Ottoman, Dubrovnik and Turin archives.
Dubrovnik Cumhuriyeti, tarihte Osmanlı İmparatorluğu’na özel bir statüyle bağlı olması münasebetiyle Osmanlı ile ikili ilişkiler noktasında diğer haraçgüzar hükümetlerden birçok farklılıklar taşıyan ...küçük bir şehir devletiydi. Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel gibi vasal hükümetlerin idarecilerini padişah onaylar, istendiğinde asker gönderirler, yıllık haraç öderler ve tabiiyete dair diğer bazı uygulamaları yerine getirirlerdi. Diğer yandan yıllık haraç yükümlülüğü dışında bu gibi mükellefiyetleri bulunmaması dolayısıyla Dubrovnik’in Osmanlı’ya tabiiyet şartları bağımsızlığa son derece yakındı.
1430 yılında Dubrovniklilere verilen ve günümüze ulaşmış olan ilk ahidnâmede, sultanın görevlendirmesi veya Dubrovniklilerin izni olmadan Osmanlı ehl-i örf taifesinden herhangi bir resmî görevlinin Dubrovnik sınırlarına giremeyeceği hükmü düşülmüştü ki, bu madde sonraki ahidnâmelerde de yer almıştır. Buna bağlı olarak aynı sene içerisinde Dubrovnik’ten Osmanlı Balkanlarına giriş kapısı sayılan Ploçe banliyösünde bir gümrük noktası kurulmuş ve buraya bir emin tayin edilmiştir.
Ploçe’deki Osmanlı gümrük emininin resmî görevi her ne kadar vergi tahsil etmek olsa da Cumhuriyet sınırları dahilinde yerleşik olarak vazife yapan tek Osmanlı memuru olması dolayısıyla Dubrovnik’e gelip giden Osmanlı reayasının ihtiyaç duyduğu konsolosluk hizmetlerini de fiilen ifa etmiştir. Bu makalede Ploçe’deki eminin bürokratik konumu, buna bağlı olarak üstlendiği resmî ve fiilî görevler ile ayrıca emâneti üzerine alan bazı kimselerden kaynaklanan birtakım sorunlar konu alınarak işlenmeye çalışılmıştır.
Osmanlıların 1570’lere kadar sürdürdüğü askerî teşebbüsler Batı’da “Yenilmez Türk” imajının oluşmasını sağlamış ve bu caydırıcı güç Osmanlı aleyhinde birçok teşebbüsün fiiliyata dönüşmemesini ...önlemiştir. Ancak 1571’de İnebahtı Bozgunu ve 1593’te başlayan Avusturya savaşlarında alınan yenilgiler, Türklerin mağlup edilebileceğine ve Balkanlardan çıkarılabileceklerine dair umutları canlandırmış ve bu da somut projelerde akis göstermiştir. 1592’de bir İspanyol birliğinin gizlice Dubrovnik’ten Hersek’e sızması ise bu doğrultudaki cesaretleri arttırmıştır. İspanya ve Avusturya Habsburgları’nın desteklediği bu projeler, Napoli ve Savoy gibi tâbiler tarafından olduğu kadar bazı Dubrovnikliler, Vatikan rahipleri ve birtakım tarikatların şövalyeleri tarafından da üretilmekteydi. Savoy dükü I. Carlo Emmanuel’in tasarlayıp uygulamaya geçirdiği projeye ise Hırvat kaynaklarında ‘Büyük Komplo’ (Velika Zavjera) denilmiştir. Gerek İspanyolların Osmanlı Balkanlarına gizlice girmeleri gerekse Savoy düküne ait projenin planlama, hazırlık ve uygulama safhaları ile bazı Dubrovniklilerin bu teşebbüslere olan destekleri makalenin konusunu oluşturmaktadır. Osmanlı-Dubrovnik ilişkilerine önemli zararlar vermiş ve Bosna, Hersek ve Karadağ coğrafyasında derin etkiler bırakmış olan bu süreç Osmanlı, Dubrovnik ve Torino Arşivleri’nden elde edilen kaynaklardan faydalanılarak işlenmeye çalışılmıştır.
Dubrovnik Limanı, kuruluşundan itibaren Dalmaçya kıyılarında Balkanlarla Adriyatik Denizi’ni birbirine bağlayan ve buradan başta İtalya limanları olmak üzere Akdeniz’in diğer liman ve iskeleleriyle ...bağlantı sağlayan en önemli liman olmuştur. Dubrovnik Cumhuriyeti’nin 1459’da Osmanlı İmparatorluğu’nun bir haraçgüzarı haline gelmesi ve Venedik Cumhuriyeti’nin Doğu Akdeniz’deki ticari hegemonyasına karşı başlatılan savaşta Dubrovniklilerin en fazla desteklenen tüccar taifesi konumuna gelmeleri, şehir limanının jeo-ekonomik önemini bir kat daha arttırmıştır. Dubrovnik Limanı Dalmaçya’daki başat önemini 1590’da Split Limanı’nın Osmanlı-Venedik ortaklığında bir uluslararası transit ticaret limanı olarak kurulmasına kadar tekel olarak sürdürmüştür. Split Limanı’nın 1592’de hizmete açılmasından itibaren Dubrovnik Limanı’nın bu gelişmeden ekonomik, sosyal ve stratejik yönlerden etkilenmesi, Split’e karşı rekabet gayretleri, Split sayesinde Boşnak ve Venedikli tacirler arasında kurulan işbirliği ile bunun Dubrovniklilere yansımaları ve Split Limanı üzerinden gelişen ticari aktivitelerde karşılaşılan problemler gibi meseleler bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Makale, Osmanlı ve Dubrovnik arşivlerinden elde edilen belgeler ışığında ve tarih literatüründen faydalanılarak inşa edilmiştir.
The port of Dubrovnik, situated in Dalmatian shores, links Balkans with Adriatic Sea. Throughout history, it also established a connection between Italian and other Mediterranean ports. The Republic ...of Dubrovnik had become a tributary state for the Ottoman Empire in 1459. Moreover, Ragusan traders took on the most supported traders during the wars against Venice, so that the importance of the city port increased. The Port of Dubrovnik had maintained its monopoly until the establishment of the port of Split as a international port in 1590. This study is to aim to deal with economic, social and strategic effects that negatively hit the port of Dubronik with the emergence of Split port, and its reflection to the Dubrovnik port, problems arisen from the commercial activities over Split port. During this study, the material sources have been obtained from Ottoman and Dubrovnik archives and modern studies.
Iako su stvarna neprijateljstva već bila zaustavljena 1574. godine, Osmansko-španjolski rat koji je trajao tijekom većeg dijela 16. stoljeća završit će poluslužbenim prekidom vatre 1578. godine. ...Primirja su produživana još nekoliko puta u kasnijim godinama i na tu formalnost, od 1591. godine i dalje, ne obraća se više pažnja. A kako bi, nakon tridesetogodišnjeg rata koji je u Europi započeo 1618. godine, učinkovitije iskoristila svoje vojne snage i financijske resurse, španjolska vlada nastoji umiriti Osmansko Carstvo ugovorom koji bi neutralizirao njegovu prijeteću prisutnost. S tim ciljem 1622. godine španjolski premijer Olivares organizirao je preko španjolskog vazala, napuljskog potkralja, da pošalje neke predstavnike kako bi osluhnuo političko raspoloženje u Istanbulu te otvorio put za zaključivanje sporazuma koji je Španjolska željela. Saznavši za namjere tih predstavnika koji su krenuli prema Istanbulu preko Dubrovnika, engleski veleposlanik Thomas Roe, u razdoblju između 1623. i 1626. godine, upušta se u diplomatsku borbu za zaštitu interesa i sigurnosti svoje zemlje. Roe nagovara francuske i venecijanske veleposlanike da se udruže s njim u postizanju njihovih zajedničkih ciljeva. Sastancima s osmanskim političarima i lobiranjem vodi diplomatski rat kako bi opstruirao planove španjolske vlade. Ovaj rad govori o španjolskim diplomatskim naporima u Istanbulu, između navedenih godina, te borbi da se osujeti alijansa veleposlanika u osmanskom glavnom gradu. Primarni izvori studije su objavljena pisma Thomasa Roea i dokumenti Državnog arhiva u Dubrovniku i Osmanskom arhivu u Odjelu državnog arhiva Turske.
Osmanlı Devleti’nin taşra teşkilatında sancakbeyliği iken 1580 yılında beylerbeyliğe dönüştürülen Bosna Eyaleti siyasî, askerî ve sosyo-ekonomik açıdan hem bölgesel hem de uluslararası öneme sahipti. ...Özellikle 16. yüzyılın ortalarından itibaren yerli tüccarın yükselişiyle Bosna Balkanlardaki ticaretin kalbi konumuna gelmişti. Böylece çok daha önceki zamanlardan itibaren Dubrovniklilerin buradaki ticarî varlığının yanı sıra yerli tüccarın işbirliğiyle Venedikliler de Bosna merkezli ticarete dâhil olmuşlardı. Dubrovnik tüccarları tarafından İtalya’dan getirilen mallar, Bosna aracılığıyla Balkanların Yenipazar, Üsküp, Ürgüb, Filibe ve Sofya gibi çeşitli merkezlerine gelmekte, hatta İstanbul’a kadar ulaşmaktaydı. Aynı ticaret güzergâhı ters yönde de faaldi. Bölgede ve Bosna’da üretilen ticarî emtia Dubrovnikliler tarafından buraya getirilmekte ve Dubrovnik Limanı aracılığıyla da İtalya’ya sevk edilmekteydi.
İmparatorluğun himayesinde ve tabiiyetinde olan Dubrovniklilerin Bosna’da yaptığı ticaret her zaman sorunsuz olmamıştır. İncelenen bazı belgelerde Dubrovnik tüccarının bölge yöneticilerinin keyfi uygulamalarına maruz kaldıkları görülmektedir. Balkanların karma demografisinden dolayı gerek dinî inanç problemleri, gerekse Bosna’nın Balkan ticaret merkezlerinden biri olması dolayısıyla yaşanan ticaret sorunları ve buna bağlı gümrük eminlerinin veya bölge yöneticilerin yasal olmayan vergi taleplerinden kaynaklı bazı problemler bu çalışmada ele alınmaya çalışılmıştır. Çoğu zaman meydana gelen sorunlar Bosna kadısı tarafından çözülemediği için Dubrovnik elçileri aracılığıyla başkente iletilmekteydi. İncelenen şikâyetlerin neticesinde verilen emirler ferman türündeki belgelerle Bosna beylerbeyine, kadısına ve ilaveten ilgili idari birimin amirine gönderilmekteydi. Ferman suretleri ise başkentte tutulan düvel-i ecnebiyye defterlerinde kayıt altına alınmaktaydı. Bu çalışmanın konu aldığı zaman dilimi içerisinde Bosna’da Dubrovniklileri ilgilendiren meselelerle alakalı fermanlar bu araştırmanın temelini oluşturmaktadır. Makalede Dubrovniklilerin Bosna’daki faaliyetleri ele alınırken diğer yandan da belge transkripsiyonları da verilmiş ve böylece araştırmacılara katkı sunulması hedeflenmiştir.
The Province of Bosnia, which was transformed into the governorship in 1580 while it was the sanjak beylik in the provincial organization of the Ottoman Empire, had both regional and international importance from a political, military and socio-economic point of view. Especially since the middle of the 16th century, with the rise of the local merchants, Bosnia became the heart of the trade in the Balkans. Thus, since much earlier times, in addition to the commercial presence of the Dubrovnicians here, the Venetians, with the cooperation of the local merchant, had also been involved in the Bosnia-centered trade. Goods brought from Italy by Dubrovnik merchants came to various centers of the Balkans such as Yenipazar, Skopje, Urgub, Plovdiv and Sofia through Bosnia, and even reached as far as Istanbul. The same trade route operated in the opposite direction. Commercial commodities produced in the region and in Bosnia were brought here by Dubrovnicians and shipped to Italy through the Port of Dubrovnik. Split Port also participated in this transit trade to Italy in 1590 and continued its activities until 1645.
The trade carried out by Dubrovnicians in Bosnia, which is under the auspices and nature of the empire, has not always been without problems. In some documents examined, it is seen that Dubrovnik merchants were subjected to arbitrary practices by the regional administrators. Faith-based problems caused by the demographic structure of the Balkans, inevitable commercial disputes due to its being a very lively center, and some disputes caused by illegal tax demands of customs officials and other managers located in the region will be tried to be addressed in this study. Since the problems that occurred most of the time could not be solved by the Bosnian kadı, they were transmitted to the capital through the Dubrovnik ambassadors. The orders given as a result of the complaints examined were sent to the Bosnian Beylerbeyi, kadisi and in addition to the head of the relevant administrative unit with documents in the form of edicts. The copies of the edicts were recorded in the duvel-i ecnebiyye registers kept in the capital. During the time period covered by this study, edicts related to issues related to Dubrovnik residents in Bosnia constitute the basis of this research. In the article, while the activities of Dubrovniks in Bosnia are discussed, document transcriptions are also given and thus it is aimed to contribute to the researchers.
PDF
