V prispevku podajamo diahroni prikaz rabe izbranih romanizmov, ki jih je v vasi Pomjan v slovenskem delu Istre leta 1957 zapisal dialektolog Tine Logar. Romanizme, zapisane pred petinšestdesetimi ...leti, smo primerjali s tistimi, ki smo jih slišali od današnjih narečnih govorcev, pri čemer smo se oprli na naše v tem kraju opravljene dialektološke raziskave. V dvajsetih etimoloških člankih raziskujemo, ali prebivalci romanizme, ki so jih v vasi uporabljali pred več kot šestdesetimi leti, še danes poznajo in uporabljajo. Obenem prikazujemo razširjenost teh besed v drugih krajih slovenske Istre in jih povezujemo z njihovim izvorom, ki je pretežno istrskobeneški – obstoj izraza preverjamo tudi v tržaški italijanščini, benečanščini in italijanskem knjižnem jeziku. Etimološke članke zaključujemo z navedbo zadnjega vira besede. Diahrona analiza besedja je pokazala, da so narečni govorci večino romanizmov že nadomestili z novejšimi narečnimi izrazi.
V prispevku so prikazana hišna imena v dveh krajih slovenske Istre – na Šaredu1 , ki je bil do konca 19. stoletja skoraj neposeljen (popis iz leta 1869 beleži le 32 prebivalcev), in na Pomjanu, kjer ...je zgodovina naseljevanja veliko starejša. Tu so lastna zemljepisna imena številčnejša in bogatejša. Medtem ko smo na Šaredu zapisali večinoma hišna imena, ki razkrivajo poreklo prebivalcev, na primer pri Glemčanih, pri Doljanih, pri Rakitljanih ipd., smo na Pomjanu slišali raznovrstnejša poimenovanja, na primer pri Gunjaču, pri Malnarci, pri Vikiču, pri Kapitanu, pri Šolčoki idr.
Pomiano è un paesino dell’Istria slovena i cui abitanti mantengono tuttora viva la parlata locale, un dialetto di tipo savrino (o saurino) che insieme alle parlate risanesi è parte integrante del ...dialetto istrosloveno. La parlata dialettale di Pomiano, che di base ha una genesi slovena, è intrisa di prestiti romanzi che gli istriani di origini slave fecero propri sin dai primi insediamenti nel VII secolo, attingendoli dalla lingua della popolazione autoctona romanzofona distribuita nei centri urbani della costa istriana. La lingua degli istriani residenti nell’entroterra di Capodistria, Isola e Pirano risentì dunque inizialmente del cosiddetto romanzo istriano, evoluzione della varietà di latino parlata nella regione, mentre con la dominazione veneziana il contatto linguistico tra mondo slavo e romanzo divenne all’insegna del dialetto istroveneto, che fino alla fine della Seconda guerra mondiale funse da koinè degli abitanti dell’Istria. Nel presente contributo si intende presentare una selezione di romanismi in chiave diacronica. A tal fine, i prestiti che il noto dialettologo sloveno Tine Logar attestò nel 1957 nella località di Pomiano sono stati posti a confronto con quelli rinvenuti tra i parlanti dialettali coinvolti nelle indagini dialettologiche che l’autrice ha svolto in tempi ben più recenti nella medesima area. Ne sono derivate 28 schede etimologiche in cui si è proceduto ad appurare se i romanismi in uso a Pomiano oltre sessant’anni fa siano tuttora noti agli abitanti di oggi e da questi regolarmente utilizzati. Al contempo, le schede danno conto della diffusione in altre località dell’Istria slovena delle espressioni qui raccolte, anche ricollegandole alle rispettive forme originarie, che sulla scorta dei raffronti operati con l’italiano triestino, il veneziano e l’italiano standard risultano essere di matrice prevalentemente istroveneta. Ciascuna scheda etimologica si conclude infine con l’indicazione dell’ultima fonte in cui una data voce è stata rilevata. Dall’analisi lessicale diacronica così effettuata è emerso che i parlanti dialettali sono a conoscenza della maggior parte dei romanismi presi in esame e vi fanno tuttora ricorso.
U radu se tematiziraju obiteljski nadimci dvaju sela u slovenskoj Istri – Šareda
i Pomjana – čiji govori pripadaju šavrinskomu dijalektu, koji sa subdijalektom
sela Rižana čine dijalektnu skupinu ...istroslovenskoga dijalekta. U obama su
selima anketirani domaći stanovnici, koji govore mjesnim govorom i poznaju povijest
sela te seoske obiteljske nadimke. Obiteljski su nadimci prikupljeni u razgovoru
s ispitanicima. Zapisivani su na licu mjesta, tijekom anketiranja, te su poslije
provjeravani preslušavanjem snimljenih razgovora.
Podatci (obiteljski nadimci) prikupljeni za terenskoga istraživanja na Pomjanu,
uspoređuju se s podatcima u trima registrima Status animarum, koji su pohranjeni
u Arhivu Koparske biskupije. Uz anagrafske i religiozne podatke župljana
svećenici su u Status animarum često bilježili i obiteljske nadimke.
Terenskim su istraživanjem prikupljena 44 obiteljska nadimka – 36 na Pomjanu
i 8 na Šaredu. Utvrđeno je da su nadimci pomjanskih obitelji nastali od: osobnih
imena (sedam nadimaka), prezimena (osam nadimaka), smještaja kuće (jedan
nadimak), imena mjesta gospodarova podrijetla (tri nadimka), naziva zanimanja
(sedam nadimaka), funkcije kuće (šest nadimaka), naziva biljke (jedan nadimak),
naziva životinje (jedan nadimak) i osobnoga nadimka (dva obiteljska nadimka).
Obiteljski nadimci na Šaredu temelje se na: prezimenu (dva nadimka), imenu
mjesta gospodarova podrijetla (četiri nadimka), statusu gospodara kuće (jedan
nadimak) i osobnome nadimku (jedan obiteljski nadimak).
U prilogu donosimo dijakronijski prikaz upotrebe odabranih romanizama koje je 1957. godine zabilježio dijalektolog Tine Logar u selu Pomjan u slovenskom dijelu Istre. Romanizme zabilježene prije ...šezdeset godina usporedili smo s onima koje smo čuli od današnjih govornika dijalekta, oslanjajući se na dijalektološka istraživanja koja smo proveli u dotičnom mjestu.
Istraživanja su pokazala da se dijalektološka građa iz sredine prošlog stoljeća ne može smatrati odrazom današnjeg stanja slovenskog istarskog dijalekta, ali je prikupljeni leksik nedvojbeno vrijedno i vjerodostojno polazište za dijakronijska istraživanja s naglaskom na praćenju mjesnih govora. Dijakronijsko istraživanje upotrebe romanizama u pomjanskom govoru pokazalo je da govornici koriste samo nekoliko romanizama zabilježenih 1957. godine. Analiza je otkrila da su govornici dijalekta većinu romanizama zamijenili novijim dijalekatskim izrazima. Među analiziranim izrazima najbrojniji su oni koje su sačuvali samo stariji govornici dijalekta, dok su ih mlađi seljani zamijenili neologizmima koje su fonetski prilagodili dijalektu. Etimološka analiza pomjanskih romanizama iz Logarova izvješća pokazala je da su sve riječi preuzete iz istrovenetskog (istromletačkog) narječja, osim izraza: plḁńer ‘jerbas’, koji pripada predvenecijanskom jezičnom sloju. U istraživanju također ističemo pojmove preuzete iz urbanog istrovenetskog okruženja, koji u izvornom jeziku imaju drugačije značenje.
PDF
