Rezultati procene koji se saopštavaju u ovom članku deo su šireg istraživanja o demografskim prilikama i stanovništvu, preduzetog u okviru projekta "Naselja i stanovništvo Oblasti Brankovića 1455. ...godine", koji je organizovao Odbor za naučno proučavanje stanovništva Srpske akademije nauka i umetnosti.
Osnovu za procenu demografskih parametara predstavljali su rezultati fiskalnog popisa iz 1455 godine. Popis su sprovele turske vlasti po osvajanju Oblasti Brankovića, koja je geografski pripadala jednom delu današnjeg Kosova. On je spadao u kategoriju feudalnog popisa, u kojem su registrovane novčane i naturalne obaveze stanovništva prema lokalnim feudalnim vlastima. Prema propisima turskih vlasti predmet popisa su predstavljali poljoprivrednici i drugi stanovnici sela i mešovitih naselja, a ne i stočari i stanovništvo gradskih naselja kao i ono koje je bilo u vojnoj i feudalnoj službi.
Popisom je obuhvaćeno 645 sela, uključujući i 42 opustela, 1 mešovito naselje 15 crkava i manastira, medu kojima i 2 napuštene i 31 mezra. Za svaku od ovih jedinica registrovana su imena muškaraca i žena-udovica poreskih obveznika, koji su se nalazili na celu "kuća" ili delova "kuća" u slučaju višegeneracijskih porodica, zatim imena monaha i neoženjenih muškaraca (koji su prema turskim propisima takođe bili poreski obveznici). Uz imena starešina "kuća"muškaraca (ne i za ostale kategorije poreskih obveznika) naveden je dodatni podatak, naješće o porodičnom poreklu(ime oca) ili rodbinskoj vezi sa nekim od popisanih poreskih obveznika, ređe podaci o zanimanju, narodnosti, migracionom obeležju ili socijalnom statusu.
Procene demografskih parametara izrađene su na dva nivoa: prvi, čiji je neposredni izvor turski popis, i drugi, koji nema uporište u rezultatima popisa. Na prvom nivou procenjen je ukupan broj stanovnika i strukture muškaraca starešina"kuća" prema zanimanju, narodnosti i migracionom i socijalnom statusu, a na drugom, starosno-polna struktura i visina nataliteta i mortaliteta stanovništva.
Kao metod procene ukupnog broja stanovnika korišćen je indeks o prosečnoj veličini "kuće". Za „kuću“ na čijem čelu su muškarci indeks je procenjen na 4,40. Pri ovoj proceni imale su se u vidu primenjene definicije "kuće" u popisu i dugo trajanje neredovnih prilika za vreme ratnih godina. Vrednost indeksa o prosečnoj veličini "kuće" na čijem su delu žene-udovice procenjen je na 2,50. Ova procena je zasnovana na pretpostavci da su se na delu "kuća" u najvećem broju nalazile mlađe žene-udovice i da one zadržavaju status starešine do ženidbe najstarijeg sina. Neoženjeni muškarci i monasi vrednovani su sa indeksom 1.
Na osnovu procenjenih indeksa i podataka popisa o broju poreskih obveznika ukupan broj stanovnika Oblasti je procenjen na 67480 (tabela 2).
Procena broja stanovnika po starosti izvršena je po velikim grupama. Iznete su dve hipoteze. Prva, 42% dece do 14 godina temelji se na sastavu porodice koji pretpostavlja indeks o prosečnoj veličini "kuće" i druga, 3% stanovništva 65 i više godina - oslanja se na uobičajenu proporciju starih u populacijama sa visokim natalitetom i mortalitetom. Procena polne strukture je izvršena na osnovu hipoteza o broju muškaraca na 100 žena: u starosnoj grupi 0-14 godina pretpostavljeno je da indeks iznosi 100, u starosnoj grupi 15-64 godine 90, a u starosnoj grupi 65 i više godina 70. Ove hipoteze su zasnovane na uticaju neredovnih prilika kroz koje je prolazilo stanovništvo Oblasti u poslednjih 60 godina. Rezultati procene starosne strukture prikazani su u tabeli 3.
Visina nataliteta je procenjena na osnovu sledećih hipoteza: udeo žena 15-49 godina u ukupnom broju žena je 49%, udeo plodnih žena u reproduktivnom dobu je 64%, udeo plodnih žena koji nije učestvovao u prokreativnom periodu u posmatranoj godini iznosio je 15-25% i verovatnoća začeća žena aktivnih u prokreativnom procesu je 0,36%. Hipoteze su zasnovane opštim demografskim znanjima i uslovima kroz koje je prolazilo stanovništvo Oblasti. Rezultati su prikazani u tri varijante (tabela 4), s tim što je ocenjeno da je visina stope 43,7 i 46,6 bliža realnosti nego stopa sa vrednošću 49,5‰.
Procena visine opšteg mortaliteta, u odsustvu izvornih podataka, oslanja se na raspoložive podatke za srednjevekovne populacije. U tom smislu korišćeni su podaci o srednjem trajanju života. Izrađene su 4 varijante (tabela 5) prema kojima se opšta stopa mortaliteta u Oblasti mogla kretati između 37,0 i 43,5‰, s tim što je prednost data varijantama sa višimvrednostima.
Socijalne i ekonomske strukture su procenjene na osnovu parcijalnih podataka popisa. Njihova je osobenost što su na pitanja o strukturnim obeležjima registrovani samo odgovori koji su se razlikovali od tipične situacije većinskog dela populacije i što su odgovori dati samo za jedno od strukturnih obeležja. Na osnovu dobijenih rezultata o ekonomskoj strukturi dominiraju poljoprivrednici, u strukturi migranata najviše je onih koji su se selili u okviru Oblasti, među licima registrovanim sa nekim od socijalnih obeležja najviše je siromaha i starih, a prema narodnosti Srbi su daleko najbrojniji, a u neznatnom broju su registrovani Albanci, Bugari, Grci i Hrvati. Rezultati procene pokazuju da je demografskasituacija u 1455. godini delila karakteristike većine populacija tog vremena. To potvrđuje visok nivo prirodnih komponenata, mlada starosna struktura i homogenost ekonomskih i socijalnih struktura stanovništva. Na drugoj strani, rezultati procene otkrivaju jasne poremećaje u demografskom razvitku Oblasti što ilustruju viškovi ženskog stanovništva i veći broj opustelih i patuljastih naselja pa se sa razlogom može pretpostaviti da se broj stanovnika smanjivao u kritičnimrazdobljima kroz koja je Oblast prolazila.
Već po ustaljenoj tradiciji, razmatranje nekih ključnih metodoloških pitanja popisa stanovništva, pre i posle izvršenih probnih popisa, izaziva pojačanu pažnju stručne javnosti. Nažalost, za većinu ...tih probnih popisa pa i za probne popise koji su prethodili redovnom popisu 1981. godine, ne može se reći da su ostvarili svoj primarni zadatak koji se sastojao u definisanju sadržaja redovnog popisa i empirijskoj proveri pouzdanosti metodološkog instrumentarija koji će pri njegovoj realizaciji biti primenjen. Sadržinska nepodudarnost probnih i redovnih popisa, kao i korišćenje ad hoc utvrđenih metodoloških rešenja u probnim popisima postaju, sudeći po dosadanjim iskustvima, prepoznatljive karakteristike jugoslovenske statističke prakse.
U radu se, takođe, daje osvrt na neka važna metodološka sadržinska pitanja kao što su: 1) kategorizacija stanovništva prema "prisutnosti", 2) potreba za sadržinskom standardizacijom popisa i redukcijom broja pitanja na popisnim obrascima, 3) potreba za izradom adekvatnije statističke klasifikacije (tipologije) naselja, 4) mogućnosti za dobijanje "izvedenih" obeležja, 5) problemi vezani za realizaciju jedinstvenog projekta automatske obrade podataka, 6) utvrđivanje kriterijuma logičke kontrole i njihov uticaj na kvalitet podataka i dr.
Ovaj rad predstavlja prvi doprinos istraživanju rodnih razlika u obrascima kohortnog fertiliteta u Srbiji. Koristili smo posebno obrađene rezultate Popisa 2022. koji obuhvataju jednogodišnje kohorte ...žena rođenih 1940-1982. i muškaraca rođenih 1940-1977. godine. Koristeći stope progresije ka redovima rađanja (paritetima), ispitali smo promene i rodne obrasce završenog kohortnog fertiliteta iz perspektive obrazovnih razlika s obzirom na ulogu obrazovne ekspanzije u promenama fertiliteta poslednjih decenija. Analiza metodom dekompozicije pokazala je da je značajan porast bezdetnosti i pad progresije ka drugom detetu među kohortama rođenim posle 1960. godine ključni razlog pada završenog fertiliteta oba pola. Razvoj odnosa obrazovanja i fertiliteta doveo je do promena u obrazovnim diferencijalima fertiliteta kod oba pola, ali i do veoma izraženog rodnog jaza u obrascima ovih razlika. Konvergencija u završenom fertilitetu među različitim obrazovnim grupama u starijim kohortama muškaraca pretvorila se u divergenciju između niskoobrazovanih i više obrazovanih u mlađim generacijama, što je rezultiralo pozitivnim obrazovnim gradijentom u skorijem završenom fertilitetu muškaraca. Negativan obrazovni gradijent u završenom fertilitetu zabeležen je u svim kohortama žena, pri čemu se jaz između nisko i visokoobrazovanih udvostručio među mlađim u poređenju sa starijim kohortama. Razvoj obrazovnih razlika u bezdetnosti među kohortama doveo je do rodne konvergencije među visokoobrazovanim i divergencije među niskoobrazovanim u Srbiji, za razliku od procesa koji se odvijao u rodno egalitarnijim društvima. Nedostatak konvergencije u tranziciji ka drugom i trećem detetu među različitim obrazovnim grupama oba pola, što je posebno izraženo kod žena, sugeriše da što je osoba obrazovanija, to joj je teže da proširuje porodicu zbog nedostatka institucionalne podrške roditeljstvu i rodne jednakosti unutar porodice. Identifikovani obrasci završenog kohortnog fertiliteta u Srbiji potvrđuju teorijske pretpostavke i nalaze iz drugih država da u društvima sa izraženijom rodnom nejednakošću i politikama podrške porodici koje nisu dovoljno rodno i roditeljski senzitivne veći oportuni troškovi roditeljstva dovode do nižeg fertiliteta i obrnuto.
Stanje v Sloveniji glede dostopnosti javnih objektov funkcionalno oviranim osebam je skrb vzbujajoče. Največkrat so ovire že pri dostopu do objekta (ni parkirnega prostora za invalide, do vhoda v ...objekt vodijo stopnice, pred vhodom je visok prag, vrata v objekt so pretežka, kljuka je nameščena previsoko ipd.) in v notranjosti objekta (stopnišča, neprilagojena dvigala, premajhne sanitarije ipd.). Da bi funkcionalno oviranim osebam omogočili prikaz morebitnih ovir ter te ovire prikazali lastnikom in vzdrževalcem objektov, je bila izdelana metoda za popis dostopnosti objektov za funkcionalno ovirane osebe z uporabo spletnih orodij, ki je predstavljena v tem članku. Metoda za popis dostopnosti objektov se opira na upoštevno zakonodajo in standarde s področja univerzalne dostopnosti. Pomembna je predvsem za natančno in primerljivo presojo morebitnih ovir in njihovih že vzpostavljenih prilagoditev. To je tako večfunkcijski okvir za presojo dostopnosti vseh objektov, saj omogoča pregled in prikaz morebitnih ovir za lastnike in vzdrževalce objektov, kot vodnik o dostopnosti objekta za funkcionalne osebe. V članku je predstavljena še implementacija metode v spletni sistem za popis dostopnosti objektov. Ta med drugim omogoča spremljanje dostopnosti objektov za potrebe funkcionalno oviranih oseb in pregled ugotovljenih ovir za lastnike in vzdrževalce objektov.
Prvi svjetski rat ili Veliki rat u hrvatskoj je historiografiji i široj javnosti često zaboravljen i zasjenjen drugim sukobima 20. stoljeća, a posebice mnogo većim i tragičnijim Drugim svjetskim ...ratom. Međutim, Veliki rat svakako je utjecao na cijelo društvo i manje lokalne zajednice u cijeloj Europi, pa tako i u Austro-Ugarskoj Monarhiji. Iako se rat nije vodio na hrvatskom povijesnom prostoru, Hrvati su u njemu sudjelovali boreći se u strahovitim uvjetima ratne svagdašnjice i ostavljajući svoje živote na europskim frontovima u borbi "za cara" i Habsburšku Monarhiju. Mobilizacijom i stalnim novačenjem u austrougarsku vojsku gotovo sve gradske zajednice ostale su bez jednog dijela svog stanovništva – tako su grad Senj i njegova okolica podnijeli veliku ljudsku žrtvu u Velikom ratu.
Prvi rezultati popisa stanovništva 2021. donose podatke o broju kućanstava, broju stanova, broju popisanih osoba i broju stanovnika na razini naselja. Uspoređujući podatke za romska naselja Parag i ...Piškorovec u Međimurskoj županiji s podacima prethodnog popisa, uočava se značajan porast njihova broja stanovnika. Međutim, kad se u obzir uzmu podaci prirodnog kretanja stanovništva, u navedenim naseljima dolazi se do zaključka da je u njima popisom zabilježeno puno manje stanovnika od očekivanog. Kao odgovor na pitanje zašto je popisom zabilježeno manje stanovnika od očekivanog, moguća su dva zaključka. Prvi zaključak je da u navedenim naseljima tijekom provedbe popisa stanovništva nisu popisani svi stanovnici. Drugi zaključak ukazuje na moguće značajne promjene u migracijskim obilježjima romskog stanovništva, odnosno pojavu intenzivne emigracije iz najvećih romskih naselja.
S prvo celovito nacionalno evidenco – podatkovno in prostorsko bazo funkcionalno razvrednotenih območij v Sloveniji – so strokovni in laični javnosti dostopne informacije o lokacijah, ki zaradi ...najrazličnejših dejavnikov ostajajo povsem ali pa deloma opuščene in brez prave funkcije.
U radu se na temelju vojnog popisa Hrvatske i Primorske krajine iz 1712. godine donosi pregled i analiza strukture Senjske natkapetanije. Rekonstruira se brojčano stanje i vojni sastav te ...hijerahijski prikazuje njezino ustrojstvo po raznim uočenim sektorima i odredima. Analizira se financijska konstrukcija, plaće vojnog osoblja i vojnika te opisuju vojne obveze i elementi vojničkoga života. Također se rekonstruiraju i poveznice gradskog stanovništva Senja i njenih plemićkih, patricijskih i građanskih obitelji s vršenjem određenih elemenata vojne službe tijekom proučavanog perioda.
U radu se donosi prijepis popisa stanovništva kopnenog dijela zadarskog okružja iz 1610. godine koji je pohranjen u knjižnici Biblioteca del Museo Correr u Veneciji. Rukopis je iznimno važan s ...obzirom na to da su njime obuhvaćena imena i prezimena glavara obitelji u 19 sela pod jurisdikcijom zadarskog kneza. Jedan takav popis iz 1608. godine objavio je Roman Jelić. Taj popis obuhvaća otočni i kopneni dio zadarskog područja. Zbog vremenske i autorske poveznice usporedit će se popis iz 1610. s popisom iz 1608. godine te ukazati na neke pogreške u Jelićevoj transkripciji pojedinih prezimena. Također, u istom knjižničnom fondu pronađen je skupni prikaz stanovništva grada Zadra iz 1581. godine koji se također navodi kao doprinos razmatranju broja gradskog stanovništva tijekom 16. stoljeća. Konačno, u radu će se pokazati da su za popise stanovništva prvenstveno bili zaduženi mletački knezovi u dalmatinskim komunama, iako su pojedine zbirne popise sastavljali i mletački kapetani.
E-terminografija zahtjevno je znanstvenoistraživačko područje koje uzima u obzir informacijske i informatološke izazove suvremenoga društva. Jedan je od njezinih primijenjenih aspekata izgradnja i ...upravljanje terminografskim bazama podataka i virtualnim terminografskim laboratorijima kao vrstom i/ili sastavnicom leksikografskih baza, knjižnica leksikografskih djela, leksikografskih portala i leksikografskih mrežnih stranica, orijentiranih ne samo na nacionalne prioritete nego i na uklapanje u svjetske leksikografske sustave radi izgradnje višejezičnih elektroničkih izvora. Objedinjavanje slavenskoga terminografskog iskustva na kraju 20. i na početku 21. stoljeća te uspostava bibliografskoga popisa Slavenska terminografija (1990. – 2017.) zahtijeva ustrojavanje višejezične terminografske baze podataka TERM_IN kako bi se omogućilo da bibliografski popis bude interaktivan i ažuran. Novi integrirani izvor, koji će biti dostupan na stranicama Terminološke komisije Međunarodnoga slavističkog komiteta, pretpostavlja postojanje računalne podrške s mogućnošću izbora korisničkoga sučelja na engleskome i na deset slavenskih jezika (ukrajinskome, poljskome, ruskome, bjeloruskome, hrvatskome, slovenskome, češkome, slovačkome, srpskome i makedonskome). Taj će izvor omogućiti stručnjacima koji se bave terminologijom pristup podatcima o objavljenim slavističkim terminografskim radovima, dostupnim na jedinstvenoj tehnološkoj platformi u ujednačenome sustavu bibliografskoga zapisa.
PDF
