Sakristija je pomoćni liturgijski ambijent kršćanskog sakralnog sklopa. Sudeći po pisanim izvorima iz ranokršćanskog razdoblja njena namjena se može prepoznati u prigrađenom ambijentu – bilo to uz ...pročelje crkve ili po njenom začelju, u jednom od pastoforija. U radu je naglašeno kako se funkcija ranokršćanske sakristije ne može iščitati u ambijentima protezisa i dijakonikona jer se ti prostori javljaju na području Bizanta tek u ranom srednjem vijeku. Ukoliko crkva posjeduje ambijent uz bok ili tik uz pročelje tada ona sugerira zapadni obred. Na primjeru prostorije koja se u kasnoj antici nalazila uz bok pročelja zadarske katedrale može se prepoznati funkcija sakristije i time rimski obred u zadarskoj sredini u najranijem kršćanskom razdoblju.
S obzirom na činjenicu da u hrvatskom jeziku postoji oskudna literatura o liturgiji časova, ovaj se članak bavi tradicionalnim oblikom molitve liturgije časova rane Crkve i doprinosi u popunjavanju ...tih praznina. Posebna se pažnja posvećuje tradiciji liturgije časova do 4. stoljeća i istodobnom formiranju kršćanskih zajednica. Nakon raščlambe različitih, ali po sadržaju identičnih pojmova koji se koriste za ovaj oblik molitve, potrebno je istražiti njihovu povijesnu genezu. U tu svrhu daje se osvrt na prvu Crkvu koja se formira u kulturološkom krugu židovstva. Već je u židovstvu dio propriuma bio posvećivanje dana molitvom, posebno dva glavna stožera dana, odnosno jutra i večeri. Stoga ne čudi da su prvi kršćani, koji su izrasli iz židovstva, usvojili taj običaj, pa čak i proširili broj molitvenih susreta i profilirali molitve. Izvori ranokršćanskih djela, u odnosu na kršćansku praksu molitve, jasan su pokazatelj. Mogu se izdvojiti dva glavna tipa liturgije časova, odnosno monaški i katedralni tip. Nakon prikaza oba osnovna tipa i njihova stavljanja u sjedište u životu kršćanske zajednice, prikaz liturgije časova temelji se na istaknutom i detaljnom primjeru liturgije časova u Jeruzalemu kako izvještava hodočasnica Egerija. To izvješće sadržava detaljan opis liturgije nedjeljom i radnim danom, kao i izvjesno i vjerojatno kombiniranje elemenata spomenutih dvaju osnovnih tipova, tj. monaškog i katedralnog.
(bugarski) Statijata razglezda s'postavitelno dva sr'bski i edin b'lgarski praznicen minej. S'postaven e s'stav't (kalendar't) i strukturata (liturgicnite osobenosti). Osnovnijat izvod e za ...po-goljamata konservativnost na sr'bskite r'kopisi, poradi poveceto inovativni liturgicni elementi v b'lgarskija r'kopis.
U radu je nacinjen pokusaj da se uspostavi metodologija za poredjenje i komparativno proucavanje praznicnog mineja, kao istorijski oformljene bogosluzbene knjige kod Juznih Slovena. Uporedjena su tri rukopisa ovoga tipa iz XIII veka - dva srpska (Bratkov minej i ASANU 361) i jedan bugarski (Skopski). To su, zapravo, najstariji sacuvani juznoslovenski cirilski rukopisi kalendarske himnografske knjige. Poredjenje je ostvareno na dva nivoa - sastav (kalendar) i struktura (liturgijska obelezja). Sa stanovista kalendara uocene su neke razlike u sva tri rukopisa, koje ukazuju na razlicite stepene redigovanja. Generalno, moglo bi da se zakljuci da najstariji sastav juznoslovenskog praznicnog mineja cuva carigradski kalendar X veka, upravo iz onog vremena kada je nastao starobugarski prevod. Zapazene su i uspomene iz studitskog repertoara, kao i inovacije iz samog XIII veka. U pogledu strukture, posebno je indikativno odsustvo posledovanja za povecerja (agripnije ili panahide), sto se smatra odlikom liturgijske reforme koja se u srpskoj knjizevnosti pripisuje Sv. Savi. Od tri razmatrana rukopisa, jedino se u Skopskom mineju pojavljuju ukrsteni kanoni, sto je osobina jerusalimske bogosluzbene prakse. Najveci broj inovacija na liturgijskom nivou pojavljuje se u bugarskom praznicnom mineju, sto vodi zakljucku da se liturgijska knjizevnost XIII veka kod Srba odlikuje vecom konzervativnoscu. Poredjenje najstarijih juznoslovenskih praznicnih mineja pokazuje, s jedne strane, da je sacuvan prvobitni slovenski prevod, a s druge - razotkriva nacin na koji prodiru inovacioni elementi u bogosluzenju. Zbog toga je veoma vazno da se prilikom istrazivanja knjizevnosti ima u vidu istorijski kontekst XIII veka da bi se istakao nacin na koji se kod Juznih Slovena prihvataju liturgijske inovacije koje poticu iz vizantijske liturgijske prakse.
(bugarski) V statijata se razglezdat procesite v juznoslavjanskata bogosluzebna kniznina prez XIII v. Osnovnite obsci tendencii se otkrivat v tri nasoki: v'zproizvezdane na arhaicen korpus ot vremeto ...na Kirilo-Metodievite ucenici, casticni redaktiranija s cel obnovjavaneto na s'stava, formirane na slavjanski svetitelski fond s b'lgarski, sr'bski i ruski pameti. Razlikite mezdu sr'bskoto i b'lgarskoto liturgicesko tvorcestvo prez stoletieto izp'kvat naj-vece v nacina na izgrazdane na novite sr'bski i b'lgarski kultove i predpocitanijata k'm opredeleni zanrove pri tjahnoto modelirane.
Cilj rada je da se na uporednom planu ocrta slika srpske i bugarske knjizevnosti u XIII veku. Kao rezultat suceljavanja nekoliko kulturno-istorijskih cinilaca bogosluzbeni korpus dobija oblik, specifican samo za to stolece, i u osnovi stvoren uzajamnim dejstvom dveju podjednako snaznih a razlicitih tendencija: konzervativne i inovativne. Konzervativna se realizuje u prihvatanju arhaicnih osobina i nalazi uporiste u jos uvek nepromenjenoj liturgijskoj praksi studitskog tipa ustava. Inovativni procesi se koncentrisu u dva smera: 1) nove interpretacije u hagiografiji i himnografiji, vezane za izgradnju novorodjenih (ili aktualizovanih) bugarskih i srpskih kultova; 2) prerada liturgijskih sastava nasledjenih iz prethodnih vekova. Ovo stolece karakterisu i prva jasna svedocanstva kulturnog jedinstva balkanskih naroda, izrazenog nastajanjem juznoslovenskog svetiteljskog fonda za koji se siri opsti korpus tekstova u minejima, prolozima i kalendarima.
Autori prikazuju značenje maslinova ulja i pomazanja uljem u
Svetom pismu i u tradiciji Crkve od početaka do danas. U starim
je kulturama bila iznimno važna svakodnevna i religijska uporaba
maslinova ...ulja. U Starom je zavjetu religijsko i kultno značenje
ulja i pomazanja osobito izraženo, tako da se i onaj iščekivani
konačni spasitelj počeo nazivati Pomazanikom. Za kršćane je upravo
Isus iz Nazareta, Božji Sin, taj Krist-Pomazanik, a oni se sami
počinju nazivati kršćanima. Osim toga, Novi zavjet poznaje obredno
pomazanje bolesnika, a u najstarijim kršćanskim spisima nalazimo
molitve blagoslova ulja. Obrede pomazanja nalazimo od 7. st. te se
počinje razlikovati bolesničko, krizmeno i katekumensko ulje koje
na Veliki četvrtak blagoslivlja biskup. U njima se naglašava sila
Duha Svetoga i uloga Kristovog vazmenog otajstva, kao i činjenica
da su svi vjernici po sakramentima dionici Kristove svećeničke,
proročke i kraljevske časti. U današnjoj liturgiji bolesničko se ulje
uzima u obredu pomazanja bolesnika, katekumensko za pomazanje
katekumena, a krizmeno ulje danas ima najširu primjenu: kod
krštenja, potvrde, kod ređenja prezbitera i biskupa te kod posvete
crkve i oltara.
Obred mira jedan je od ekspresivnijih u liturgiji: ponajviše na
izražajnoj razini, jer iako i neki drugi obredi također imaju jasne
i sugestivne ekspresije, pružanje mira uključuje interpersonalnu ...interakciju. Rimski obred prije liturgijske obnove znak je mira
smještao nakon Agnus Dei. Obnovljena liturgija smješta ga nakon
embolizma, što znači prije Agnus Dei. Uspoređujući obred mira u
rimskom obredu s drugim zapadnim nerimskim obredima koji se
još slave, kroz kratku komparativnu analizu pokušat ćemo vidjeti
simboličku vrijednost toga obreda u liturgiji.
PDF
