Velikonja sees the former Ottoman borderland as a distinct cultural and religious entity where three major faiths—Islam, Catholicism, and Orthodoxy—managed to coexist in relative peace. ...It is only during the past century that competing nationalisms have led to persecution, ethnic cleansing, and mass murder. Here, he presents a comprehensive survey that examines how religion has interacted with other aspects of Bosnia-Herzegovina's history.
Akarsu kıyıları ve havzaları, insanlık tarihi boyunca yerleşim için en uygun mahaller olarak tespit edilmiştir. Zira insanın en temel ihtiyaçlarından olan suya tarımsal faaliyetler için ihtiyaç ...duyulduğu kadar, değirmen gibi çeşitli işletmelerin varlığını sürdürmesi için de gerek duyulmuştur. Kıyı bölgeleri, taşkın tehlikesine rağmen tercih edilmiş, buralarda yollar yapılarak daha yaşanılır hale getirilmiştir. Nehirler üzerinde inşa edilen köprüler, ticari ve askerî açıdan önem taşımaktadır. Yine medeniyetlerin tanışmasına, kültürel bir kaynaşmaya vesile olması bu yapıları ve bulunduğu mevkileri değerli kılmaktadır. Öyle ki zamanla kıyı bölgelerinden iç kısımlara doğru bir yapılaşma başlamış ve mamur bir görüntü elde edilmiştir. Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılın başlarında bulunduğu Bosna coğrafyası, Balkanların en stratejik yerlerinden birini oluşturmaktadır. Neredeyse her karış toprağının akarsularla beslendiği Bosna’da, çok sayıda nehir bulunmaktadır. Bu nehirlerden birçoğunun yolları kesişmekte ve aynı yöne yani Balkanların kuzey sınırı olarak kabul edilen Sava Nehri’ne doğru yol almaktadırlar. Bu coğrafyanın zıt istikametini besleyen ve Adriyatik Denizi’ne dökülen nehirler de Dalmaçya havzasını süslemektedir. Bu araştırmanın temel kaynağı Evliya Çelebi’nin seyahatnamesidir. Bu kıymetli eserde tespiti yapılan nehirler hakkındaki bilgiler, farklı birçok kaynak ile desteklenmek suretiyle vücuda getirilmiştir. Monografik bir çalışma olan bu araştırma konusu, tarihi coğrafya bağlamında ele alınmıştır. Bundan hareketle ilgili konunun onomastik ve onun bir kolu olan toponimi dallarına, aynı zamanda hidrografi ilmine de katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Srpska prosvjeta u Bosanskom pašaluku razvijala se tokom XIX vijeka u složenim političkim okolnostima. Mali broj škola pratio je nizak kvalitet nastave, koja je uglavnom imala vjersku dimenziju. ...Sredinom istog vijeka bogata i uticajna srpska trgovačka elita počela se više uključivati u rad srpskih škola. Dotadašnji školski programi nisu odgovarali potrebama trgovačkog staleža, koji je zahtjevao modernije modele obrazovanje. Mnogi srpski trgovci iz Bosanskog pašaluka finansirali su rad srpskih škola, crkava, časopisa i raznih kulturnih društava i pokreta. Ovi srpski rodoljubi i dobrotvori razumijevali su istorijski trenutak u kome su živjeli i činjenicu da je snažno srpsko obrazovanje činilo osnovu očuvanja identiteta i sveukupnog nacionalnog napretka.
Savremeni religijski trendovi obično govore o individualizaciji i privatizaciji religijskih osjećanja, što je najčešće izraženo kroz maksimu vjerovanja bez pripadanja (Davie, 1990), dok je u Bosni i ...Hercegovini obrnuta situacija. U posljednjoj deceniji prošlog i početkom 21. vijeka svjedočimo oživljavanju i revitalizaciji religije, kao i usponu kolektivističke religije i religioznosti. Visoka stopa religijske i konfesionalne identifikacije, kojoj smo svjedočili na popisima stanovništva 1991. i 2013. godine, nije bila motivisana jedino vjerskim već prije društvenim, istorijskim, političkim i kulturološkim razlozima, koji su pratili tok društvenih kretanja i promjena. Religijska pripadnost, koja je ranije, tokom socijalističkog društvenopolitičkog uređenja, bila duboko u privatnoj sferi življenja, sad postaje društveno poželjna, a religijska identifikacija bitna identitetska odrednica. Religijsko se tako potvrđuje kroz nacionalno i obrnuto – nacionalnost biva neraskidivo vezana za religijsku pripadnost i time postaje smetnja integraciji i demokratizaciji. Teorijskom analizom i sintezom dosadašnjih istraživanja, novijih trendova u sociološkom proučavanju religije, nastoji se sagledati religijska situacija u bh. društvu, koja se iskazuje od obnove i povratka religije u javni prostor do njezinih ideoloških manifestacija. Navedeni pristup religijskom značajan je iz bar dva razloga: teorijski ‒ jer korespondiraju sa zaokretom u savremenoj sociologiji religije, koji je usmjeren prema odgovoru na pitanje kako, nasuprot ranijem – zašto se vjeruje; dok sa druge strane, možda i važnije, ako pravilno sagledamo odnose u Bosni i Hercegovini, imamo društvenopolitičke razloge, gdje nam ponuđeni odgovori bitno mogu pomoći u rješavanju odnosa crkve i države, odnosno jasnog određivanja mjesta religije u javnom životu i njene uloge u savremenim društvenopolitičkim kretanjima i promjenama.
Već iz samog uvida u geografski smještaj Hrvata i Bošnjaka moglo bi se pretpostaviti da je riječ o dvama narodima u bliskoj »srodničkoj« vezi. Da ona uistinu postoji najbolje svjedoči podatak da se u ...osnovi jedino oni izvorno služe najzastupljenijim, autohtonim govorima u Bosni i Hercegovini. Riječ je o dvjema nacionalnim zajednicama proizišlim iz narodne mase koja je nekoć imala istovrstan ili uvelike ujednačen povijesni razvoj. On se prekida osmanskim osvajanjima i vlašću nad ovdašnjim prostorima te utjecajima koje je ostavila na njima. Posebice posredstvom masovne islamizacije te indirektnim poticajem sveukupne unifikacije katoličke populacije u konačnici pod hrvatskim imenom. S obzirom na taj »lom« i naknadnu posebnost razvoja razumljivo je da hrvatski i bošnjački narod temeljno određuju i posebni ciljevi. Među njih zasigurno ne pripada »pitanje« opstojnosti i cjelovitosti Bosne i Hercegovine jer su u tom smislu stajališta hrvatske i bošnjačke politike ujednačena. Ono što izgleda spornim jest regulacija političko-pravnog suodnosa Hrvata i Bošnjaka prvenstveno unutar Federacije Bosne i Hercegovine. Na toj je razini i nadalje nejasno mogu li hrvatsko-bošnjački odnosi biti utemeljeni na afirmaciji obostrano prihvatljivih ustrojstvenih rješenja te na međusobnom uvažavanju, čemu doprinos može dati i zajednički identitetni fond ili je nužna njihova determiniranost pokušajima političko-identitetne negacije pa i posredstvom ideoloških konstrukcija prošlosti i sadašnjosti?
From the very insight into the geographical location of Croats and Bosniaks, it could be assumed that these are two peoples in a close »relative« relationship. That it truly exists is most impressively evidenced by the fact that basically only they originally used the most represented, autochthonous dialects in Bosnia and Herzegovina, that is, the (new) Štokavian-Ikavian (west of the Neretva River and Bosnia) and the Šćakavian-Ijekavian (between the Bosna River and the lower course of the Drina River). We are talking about two national communities that arose from a mass of people that once had the same or largely uniform historical development, primarily due to influences of the West and therefore Catholicism. This developmental uniformity or closeness is interrupted by the appearance of the Ottoman Empire in the areas of today’s Croatia and Bosnia and Herzegovina and the influence it left on them. This influence was exerted especially through mass Islamization and through an indirect stimulus to the overall unification of the Catholic population, ultimately under the Croatian name. In light of this »break« and the subsequent specificities of their development, it is understandable that the positions of Croat and Bosniak peoples are partly determined by specific objectives. The »question« of the existence and integrity of Bosnia and Herzegovina certainly does not belong among them, because in this sense the positions of Croatian and Bosniak politics are uniform. What seems contentious is the regulation of the political-legal relationship between Croats and Bosniaks, primarily within the Federation of Bosnia and Herzegovina. At that level, it is still unclear whether Croat-Bosniak relations can be based on the affirmation of mutually acceptable organizational solutions for Federation and on mutual respect, to which a common identity fund can contribute, or if their determination will necessarily happen through attempts at political-identity negation and also through ideological constructions of the past and present?
