Cilj je rada propitati tradicionalnu definiciju laži. U radu ne pružam vlastitu definiciju te pojave, ali pokušavam pokazati da je tradicionalna definicija laži, po kojoj je za laganje nužno ...iskazivanje neistinitih tvrdnji, neadekvatna. Kako bih to učinila, u prvom dijelu predstavljam teoriju Herberta Paula Gricea o razgovornim implikaturama, čije su hotimično neistinite inačice izrijekom isključene iz tradicionalne definicije. U nastavku, pozivajući se na teoriju o zadanim značenjima, odbacujem rašireni stav da se govornik uvijek može ograditi od pragmatički prenesene poruke. Potom, predstavljam standardnu definiciju laži i sagledavam koju ulogu u njoj imaju govornikova namjera i slušateljeva odgovornost. U drugom dijelu, dotadašnje uvide primjenjujem na Shakespeareovu tragediju Otelo. Nakon kratkog predstavljanja odnosa između Otela i Jaga, razlažem tri dramska primjera onoga što smatram lažima ostvarenima razgovornom implikaturom. Takva analiza ima dvojaku ulogu. Prva joj je zadaća pokazati nedostatnost tradicionalne definicije laži kroz tvrdnju da Jago, iako ne izgovara neistine, laže. Druga je zadaća ukazivanje na ograničeni doseg mogućnosti poništavanja pragmatički prenesene poruke; Jagove pragmatičke poruke toliko su snažne da se, iako to pokušava učiniti, od njih ne uspijeva ograditi.
This paper aims to question the traditional definition of lying. I do not present my definition of this phenomenon. Instead, I try to show that the traditional definition – to lie one must utter a false claim – is inadequate. To do that, in the first part of the paper, I present Herbert Paul Grice’s theory of conversational implicatures, which are explicitly excluded from the traditional definition. Next, relying on the theory of default meanings, I reject the widespread idea that the speaker can always distance themselves from a pragmatically conveyed message. Then I present the traditional definition of lying and the role that the intention of the speaker and the responsibility of the hearer play in it. In the second part, I apply the insights gathered by that point to Shakespeare’s tragedy Othello. After a brief presentation of the relation between Othello and Iago, I present three examples of dialogues from the play that I consider to be the cases of lying accomplished with conversational implicatures. This kind of analysis has a dual role. The first one is to show the inadequacy of the traditional definition of lying. Even though Iago does not utter a single false claim, he is lying. The second one to point to the limited scope of the possibility of denying a pragmatically conveyed message. Iago’s pragmatic messages are so strong that he cannot distance himself from them, even when he tries to.
Osnovni cilj ovog kvazi-eksperimentalnog istraživanja bio je da se utvrdi uspešnost procene istinitosti iskaza u zavisnosti od poznavanja verbalnog ponašanja u situaciji laganja. U istraživanju je ...učestovalo 80 ispitanika (63 muškarca i 17 žena, starosti 21–24 godine), studenata Kriminalističko-policijske akademije u Beogradu, podeljenih u eksperimentalnu i kontrolnu grupu. Eksperimentalnoj grupi je prethodno održanopredavanje o najznacčajnijim tehnikama za detekciju laganja, baziranimna verbalnim ponašanjima, dok je kontrolna grupa trebalo da se oslonina implicitne pretpostavke i dotadašnja znanja. Zadatak obe grupe ispitanikasastojao se u proceni ucčestalosti verbalnih ponašanja navedenih u ček-listi i oceni istinitost iskaza subjekata prikazanih na video snimcima.Verbalna ponašanja su izabrana na bazi dosadašnjih naučnih saznanja oobmanjujućem ponašanju.Rezultati Mann–Whitneyjevog testa pokazuju da su ispitanici iz eksperimentalnegrupe bili značajno uspešniji u ukupnoj tačnosti procene istinitosti iskaza (z = -2.71, p < .01), tačnosti procene istinitih iskazatj. negativnoj prediktivnoj vrednosti (z = -4.29, p < .01), senzitivnostiza lažne iskaze (z = -2.00, p < .05) i specifičnosti za istinite iskaze(z = -4.25, p < .01). Za uspeh u proceni lažnog iskaza bilo je merodavnoda li su ispitanici češće prepoznali prisutnost perioda kašnjenja i dužih odgovora, odnosno ređe prepoznali prisutnost negativnih izjava i količine,kvaliteta i opširnosti detalja. Osobe koje su bile uspešnije u prepoznavanjuistinitih iskaza ređe su prepoznavale logičku strukturu. Rezultatisu u skladu sa Undeutschovom hipotezom i efektom kognitivnog opterećenja.
U radu je prezentovano istraživanje u kome je učestvovalo 90 subjekata,, studenata Kriminalističko policijske akademije u Zemunu. Deset studenta prve godine studija (6 mladića i 4 devojke) učestovalo ...je u prvoj fazi u kojoj je pripremljen video materijal koji je kasnije korišćen u samom istraživanju. Uzorak ispitanika činilo je 80 studenata treće i četvrte godine (58 muškaraca i 22 žene starosti između 21-25 godina), koji su imali zadatak da nakon gledanja 10 video klipova (od kojih 5 prikazuju osobu koja govori istinu, a 5 osobu koja govori laž) procene učestalost neverbalnih ponašanja osoba sa snimaka, kao i da daju svoje mišljenje o tome da li je osoba govorila istinu ili laž. Rezultati istraživanja pokazali su da je uspešnost studenata Kriminalističko policijske akademije u proceni istinitosti iskaza bila manja od procene na osnovu slučajnog pogađanja. Utvrđeno je da među ispitanicima postoje izražene individualne razlike u prepoznavanju laganja. Pokazano je da ispitanici koji su uspešniji u proceni istinitosti lažnog iskaza procenjuju da su samododirivanje, pokreti šake, greške u govoru i ilustracije učestaliji oblici neverbalnog ponašanja prilikom laganja, a da su pokreti trupa i pokreti nogu manje učestali u ovakvim situacijama. Ispitanici koji su tačniji u proceni istinitog iskaza procenjuju da su pokreti nogu, oklevanje u govoru i pokreti glave učestaliji, a samododirivanje manje učestalo neverbalno ponašanje kod osoba koje govore istinu. Pokazalo se da ispitanici veruju da se oni koji lažu ponašaju nervoznije od osoba koje govore istinu, što odgovara stereotipnim shvatanjima o neverbalnim indikatorima laganja. Rezultati bi mogli da se iskoriste kao osnova za kreiranje programa edukacije u prepoznavanju laganja.
U ovom radu analiziraju se razne vrste implikatura koje se javljaju u djelu Ponos i predrasude. Implikature se dovode u vezu s načelom suradnje i njegovim maksimama jer ti pojmovi imaju važnu ulogu u ...prepoznavanju implikatura. Iz analize proizlazi da govornici ovog djela često krše maksime i razgovori su im puni implikatura. Govornici se orijentiraju prema načelu suradnje, ali to ne znači da uvijek surađuju. Brojne implikature jasno svjedoče o nesumnjivoj kvaliteti djela. Rad se temelji na suradnji pragmatike i književnosti.
PDF
