Bolile infecţioase au urmărit dezvoltarea omului încă din cele mai fragede timpuri, deseori influenţând-o în mod esenţial. Considerate ca o „specie“ pe cale de dispariţie în a doua jumătate a ...secolului al XX-lea, acestea continuă să constituie o ameninţare considerabilă asupra sănătăţii individuale sau a celei publice. Perfecţionarea tehnicilor de diagnostic, schimbările climatice, creşterea mobilităţii populaţiei, scăderea acoperii vaccinale sunt doar câţiva factori care au contribuit în ultimii ani la apariţia şi răspândirea rapidă unor noi agenţi patogeni sau a reapariţiei unor boli considerate de acum istorice. Majoritatea acestor agenţi infecţioşi (Zika, Ebola, Chikungunya, MERS, SARS, noile virusuri gripale), pentru care există puţine resurse terapeutice, au stat la baza unor izbucniri epidemice cu caracter regional sau global, ce au generat îngrijorarea comunităţii medicale, deseori panică la nivelul populaţiei şi pierderi economice semnificative. Comunitatea internaţională şi medicală s-a mobilizat şi implicat din punct de vedere financiar, logistic, uneori cu sacrificiul propriei vieţi în combaterea acestor noi ameninţări. Înţelegerea rapidă a procesului epidemiologic, a patogeniei, dezvoltarea metodelor de diagnostic şi prevenţie au contribuit în multe cazuri la limitarea răspândirii bolilor emergente şi constituie baza pentru combaterea lor în viitor.
Cilj rada bio je utvrđivanje kretanja pojavnosti nekih od zoonoza po županijama u Republici Hrvatskoj u razdoblju od 2013. do 2019. godine, uz prikaz učestalosti bolesti uzrokovanih virusima, ...bakterijama i parazitima.U radu je opisano osam zoonoza koje su se pojavljivale u Republici Hrvatskoj u razdoblju od 2013. do 2019. godine, a sami rad se bazirao na obradi sekundarnih izvora podataka, odnosno godišnjih izvješća Ministarstva poljoprivrede (Uprava za veterinarstvo i sigurnost hrane) i Hrvatske agencije za poljoprivredu i hranu (HAPIH). U istraživanom razdoblju od 2013. do 2019. godine, prema ukupnom broju zabilježenih slučajeva kod domaćih životinja, najznačajnija godina prema pojavi zaraznih bolesti bila je 2013. Najučestalija bolest prema najvećem broju zabilježenih slučajeva (1 596) kod domaćih životinja bila je kampilobakterioza, a kod divljih životinja bjesnoća sa sveukupno 36 slučajeva zaraze. Najistaknutija županija prema zbroju zabilježenih slučajeva kod domaćih životinja bila je Osječko-baranjska županija sa sveukupno 538 evidentiranih slučajeva zaraze, a kod divljih životinja, Zagrebačka županija sa 17 slučajeva. Županija s najvećim brojem evidentiranih slučajeva parazitarnih bolesti (trihineloze) je Osječko-baranjska županija sa sveukupno 194 slučaja invazije, a najmanje evidentiranih slučajeva zaraznih bolesti, njih sveukupno 14, zabilježeno je u Dubrovačko-neretvanskoj županiji. Nadalje, ovim radom se želi ukazati na važnost praćenja, evidencije i kontrole svih zoonoza (prema Naredbi o praćenju i suzbijanju zaraznih bolesti Uprave za veterinarstvo Ministarstva poljoprivrede), te dijagnostičke potvrde veterinarskih zavoda Veterinarskog instituta o pojavi zoonoze na području Republike Hrvatske. Sve to ima za cilj sprječavanje, odnosno suzbijanje zaraznih bolesti primjenom zakonske regulative i provođenjem propisanih preventivnih mjera od strane nadležnih veterinarskih institucija.
The aim of this study was to determine the incidence of zoonoses by counties in the Republic of Croatia in the period from 2013 to 2019 with the treatment of diseases caused by viruses, bacteria and parasites. The paper describes eight zoonoses that appeared in the Republic of Croatia in the period from 2013 to 2019, and the study itself was based on the processing of secondary data sources and annual reports of the Ministry of Agriculture (Veterinary and Food Safety) and the Croatian Agency for Agriculture and Food (HAPIH).In the research period from 2013 to 2019, according to the total number of recorded cases in domestic animals, the most significant year according to the occurrence of infectious diseases was 2013. The most intensive disease according to the largest number of recorded cases (1 596) in domestic animals was campylobacteriosis, and in wild animal rabies with a total of 36 cases of infection. The most prominent county according to the sum of recorded cases in domestic animals was Osijek-Baranja County with a total of 538 recorded cases of infection, and in wild animals Zagreb County with 17. The county with the highest number of recorded cases of parasitic diseases (trichinosis) is Osijek-Baranja County with a total of 194 cases of invasion, and the least recorded cases of infectious diseases, a total of 14, were recorded in the Dubrovnik-Neretva County. Furthermore, this paper should point out the importance of monitoring, recording and controlling all zoonoses, according to the Order on monitoring and supression of infectious diseases of the Veterinary administration of the Ministry of Agriculture and diagnostic certificates from the Veterinary Institute on the occurrence of zoonosis in the territory of the Republic of Croatia. All of this is aimed at preventing or suppressing infectious diseases through the application of legal regulations and the implementation of prescribed preventive measures by competent veterinary institutions.
Rotavirusi su jedni od najvažnijih uzročnika akutnog gastroenteritisa kod ljudi i životinja, a između devet prepoznatih vrsta rotavirusA se posebno ističe zbog velike proširenosti i patogenosti. I ...danas, uz visoki pobol i hospitalizaciju oboljele djece u zemljama s visokimhigijenskim standardom, u zemljama u razvoju uzrokuju značajnu smrtnost. Takav je učinak posebno vidljiv kada dostupna cjepivanisu dio nacionalnog imunizacijskog programa. Zbog prirode svoga genoma rotavirusi izrazito brzo evoluiraju, prvenstveno zahvaljujućiučestaloj pojavi točkastih mutacija i genomskog preslagivanja. Stoga nije iznenađujuća visoka genetska heterogenost, patako danas poznajemo ukupno 36 genotipova G i 51 genotip P rotavirusa A. Kada izravno prijeđu vrsnu barijeru, rotavirusi uglavnomnisu sposobni učinkovito inficirati ili se širiti u novom domaćinu. No baš pojava genomskog preslagivanja omogućuje nastanaknovih, potencijalno emergentnih humano-animalnih reasortanata. Stoga je potreban stalni nadzor životinjskih sojeva rotavirusakako bi se dobila točna slika o životinjskim rezervoarima koji u budućnosti mogu biti odgovorni za unos novih rotavirusa uljudsku populaciju ili rotavirusnih gena u genetsku osnovu humanih sojeva. Sustavno praćenje molekularnih značajki rotavirusa kojicirkuliraju u određenom području od posebne je važnosti prije uvođenja nacionalnog imunizacijskog programa, ali i dok je aktivnaimunizacija u tijeku. Opsežnije istraživanje rotavirusa A u ekosustavu Republike Hrvatske je u tijeku, a omogućit će otkrivanje životinjskihrezervoara te pridonijeti boljem razumijevanju zoonotskog potencijala ovih virusa.
Glodavci su važni štetnici uskladištenih poljoprivrednih proizvoda. Uz zadovoljenje osnovnih prehrambenih potreba, štetne vrste u skladištima nalaze povoljne uvjete za razvoj i razmnožavanje te ...zaštitu od prirodnih neprijatelja. Najštetnije vrste glodavaca u skladištima Republike Hrvatske jesu štakori vrsta Rattus norvegicus i Rattus rattus te domaći miš Mus musculus. Osim što se hrane uskladištenim proizvodima, rasipaju ih, onečišćuju urinom, izmetom, dlakom i slinom, navedene vrste rezervoari su zoonozama koje utječu na zdravlje ljudi, te domaćih i divljih životinja. U Republici Hrvatskoj u populacijama sitnih glodavaca dokazani su uzročnici Lajmske borelioza, trihineloze, leptospiroze, Q groznice i hemoragijske vrućice s bubrežnim sindromom. Utvrđene su i višestruke infekcije glodavaca uzročnicima zoonoza. Redovito praćenje brojnosti glodavaca važno je u svrhu pravovremenog suzbijanja te smanjenja materijalnih gubitaka, ali i u svrhu sprječavanja pojave epidemija zoonoza. Uz preventivne mjere koje podrazumijevaju održavanje higijene prostora te održavanje infrastrukture, čime sprječavamo privlačenje i nastanjivanje glodavaca u skladištima, provodi se i kontinuirana deratizacija koja uključuje primjenu mehaničkih, fizikalnih i kemijskih mjera zaštite.
Anaplazmoza je vektorski prenosiva zoonoza koja ima javnozdravstveno značenje i koja se svrstava u skupinu emergentnih bolesti. Prouzročena je vrstom Anaplasma phagocytophilum, a prenosi se preko ...krpelja. Dokazana je u 39 zemalja svijeta kao i u Hrvatskoj te je uz babeziozu najprisutnija bolest koju prenose krpelji, a izaziva i velike ekonomske gubitke. Utvrđena zemljopisna rasprostranjenost A. phagocytophilum obuhvaća Ameriku, Europu, Afriku i Aziju. Međutim, oboljenja ljudi uglavnom se javljaju u Sjevernoj Americi, dok se u Europi i Aziji rijetko prijavljuju. Epidemiološke studije u Europi sugeriraju povećani profesionalni rizik od infekcije za radnike u šumarstvu, lovce, veterinare i poljoprivrednike koji imaju povijest uboda krpelja, a žive u endemskim područjima. Zbog toga anaplazmoza predstavlja javnozdravstveni problem. Iako je ukupna genetska raznolikost A. phagocytophilum u Europi veća nego u SAD-u, sojevi odgovorni za infekciju ljudi srodni su na oba kontinenta. Genetska varijabilnost i procjena razlike patogenosti i infektivnosti između sojeva za različite domaćine do danas nisu dovoljno istraženi. Međutim, iako je broj radova koji opisuju genetsku varijabilnost anaplazme sve veći, još uvijek je nedovoljno podataka za razumijevanje geografske distribucije i prijemljivosti domaćina na pojedine sojeve, a nedovoljno je istražena i povezanost patogenosti i infektivnosti sojeva za različite vrste domaćina. U Hrvatskoj postoji veći broj radova koji se bave istraživanjima bolesti koje se prenose vektorima i uglavnom usmjerena na istraživanja domaćih životinja, poglavito pasa, dok je populacija divljih životinja, uključujući divlje kanide, još uvijek nedovoljno istražena. Radi toga su potrebne daljnje studije da bi se utvrdila prevalencija i distribucija A. phagocytophilum kao vektorski prenosivog uzročnika u divljih kanida i njihovih ektoparazita.
Uzgoj, izlov i promet školjkašima reguliran je brojnim zakonima kojima je cilj stavljanje na tržište zdrave hrane. Zakonodavstvo ne predviđa kontrolu Vibrio spp., što može rezultirati stavljanjem na ...tržište i konzumacijom školjkaša kontaminiranih bakterijama ovog roda te posljedično prouzročiti pojavu bolesti u ljudi. U radu je prikazano značenje najvažnijih potencijelno patogenih halofilnih vibrija poput V. cholerae, V. parahaemolyticus i V. vulnificus u infekciji ljudi. Tijekom zadnjih dvadesetak godina u zemljama mediteranske regije provedena su istraživanja, koja su redom potvrdila prisutnost vibrija u morskoj vodi, školjkašima, sedimentu i u otpadnim vodama. U Hrvatskoj je u rijetkim istraživanjima školjkaša dokazana duž Jadranske obale prisutnost Vibrio spp., uz dominaciju vrste V. parahaemolyticus. Sve izraženija pojava globalnog zatopljenja podudara se i s neočekivanim pojavama infekcija s Vibrio spp. na sjeveru Europe, ponajprije na području Baltičkog mora. Četiri su važne značajke pripadnika roda Vibrio koje ih čine pogodnima u procjeni klimatskih promjena. To su: osjetljivost na temperaturu (jako dobro rastu pri temperaturama iznad 15 °C), brzo umnažanje, pojava u područjima gdje se nikada nisu javljali (kao što su sjeverna Europa, Aljaska, Čile, sjevero - istočno područje SAD) i mogućnost ulaska u organizam putem hrane i izlaganjem kontaminiranoj vodi. S gledišta sigurnosti hrane i školjkaša kao hrane, globalno zatopljenje i klimatske promjene imaju značajan utjecaj na dinamiku i rasprostranjenost potencijalno patogenih halofilnih vibrija na područja u kojima nisu povijesno dokazani kao uzročnici oboljenja ljudi. Posljednjih su desetljeća razvijane različite metode s ciljem pouzdanije identifikacije Vibrio vrsta. Radilo se na poboljšanju klasičnih mikrobioloških metoda, a većina je istraživanja usmjerena prema razvoju i primjeni molekularnih tehnika. Istraživanjima kojima su uspoređivani rezultati kulturelnih mikrobioloških metoda i lančane reakcije polimerazom (PCR), dokazana je značajno veća osjetljivost i pouzdanost molekularnih metoda u dokazu uzročnika.
Iako je utjecaj klimatskih promjena na čovjeka i okoliš odavno poznat, manje se važnosti pridaje bolestima koje na epidemiološka vrata ulaze sporednim putem. Zoonoze tako spadaju u skupinu bolesti ...čiju sve veću pojavnost možemo povezati upravo s klimatskim promjenama i stvaranjem preduvjeta za njihovo širenje.
Pregledom literature utvrđena je sve veća osvještenost glede potencijalnih posljedica moguće pojavnosti zoonoza uzrokovanih zatopljenjem na globalnoj razini, no usprkos tomu u Hrvatskoj takva istraživanja (još) nisu prepoznata.
Pod hipotezom da klimatske promjene i globalno zatopljenje uzrokovano industrijskim onečišćenjem i antropogenim čimbenicima uzrokuju pojavnost zoonoza, nude se rješenja preventivnog karaktera, koja uz pravovremenu detekciju i epidemiološke intervencije nužno ne utječu na pojavnost zoonoza.
Ono što je izglednije i nezanemarivo, jest činjenica da klimatske promjene stvaraju preduvjete za različite puteve prijenosa i širenje zoonoza što bi, ako se negativan trend globalnog zatopljenja nastavi, moglo s vremenom utjecati na njihovu incidenciju i prevalenciju – svakako i u Hrvatskoj – što iz javnozdravstvenog prerasta u globalni okolišnoetički problem.
Although the impact of climate change on humans and the environment has long been known, less importance is given to diseases that enter the epidemiological gateway by secondary means. Zoonoses thus belong to a group of diseases whose increasing incidence can be associated with climate change and the creation of conditions for their spread.
This review of the literature revealed a growing awareness of the potential consequences of the possible occurrence of zoonoses caused by global warming, but despite this in Croatia such research were not recognized (yet).
With the hypothesis that climate change and global warming caused by industrial pollution and anthropogenic factors may cause a higher incidence of zoonoses, preventive solutions are offered which, with timely detection and epidemiological interventions, do not necessarily affect the occurrence of zoonoses.
What is more likely that we should not neglect is that climate change creates preconditions for different routes of transmission and spread of zoonoses, which, if the negative trend of global warming continues, could eventually affect incidence and prevalence of zoonoses – certainly in Croatia as well which from a public health problem outgrow into a global environmental-ethical problem.
U radu se donosi pregled pandemija virusnih bolesti tijekom 20. i 21. stoljeća te se opisuju njihove specifičnosti. Opisani su pojedini modeli zdravstvene zaštite te su istaknute kulturološke, ...političko-ekonomske i
zdravstvene reakcije na njihovu pojavu. Naglašeno je naslijeđe preventivne zaštite zdravlja stanovnika na našim prostorima i njegova uloga u reakcijama i modelima zaštite stanovništva u vrijeme pandemije izazvane koronavirusom.
Posljednjih desetljeća jasno je uočljiv globalni trend porasta učestalosti emergentnih i re-emergentnih zaraznih bolesti koje ugrožavaju čovječanstvo. Najzastupljenije među njima su zoonoze i to ...ponajprije vektorima prenosive zoonoze. Ovi trendovi pojave novih i širenja postojećih emergentnih i re-emergentnih zoonoza zasigurno će se nastaviti pod utjecajem čimbenika emergencije koji su posljedica današnjeg modernog načina života. Složenost procesa emergencije zaraznih bolesti, koja je posljedica promjena u međuodnosu ljudi, životinja i okoliša, naglasila je potrebu za uvođenjem cjelovitog pristupa očuvanju javnog zdravlja pod nazivom "Jedno zdravlje". U posljednjih nekoliko godina dokazane su po prvi put na području Republike Hrvatske infekcije ljudi dengue virusom, virusom Zapadnog Nila i Usutu virusom, što nedvojbeno potvrđuje promjenu epidemiološke situacije u našoj zemlji. Način otkrivanja i uspostave sustava nadzora navedenih bolesti ističe značaj i učinkovitost zajedničkog multidisciplinarnog rada. Nastavak uvođenja pristupa "Jedno zdravlje" u svakodnevni rad, obveza je svih srodnih struka i jedino jamstvo uspješnog osiguravanja javnog zdravlja u današnjem modernom svijetu.
Emergentne zoonoze sve su učestalije, a ovaj je trend uvjetovan razvojem današnjeg društva. U najvažnije čimbenike emergencije pripadaju socio-demografske promjene, klimatske promjene te čovjekov ...utjecaj na okoliš, kao i prilagodba mikroorganizama. Tipičan je primjer emergentnih zoonoza pojava emergentnih koronavirusa koji su po gotovo identičnim obrascima u posljednja dva desetljeća uzrokovali SARS, MERS i COVID-19. Koronavirusi uzrokuju bolesti u različitih vrsta životinja i ljudi te su skloni mutacijama. Zbog toga je njihov međuvrsni prijenos stalna opasnost što se i potvrdilo u nastanku ovih bolesti. Štoviše, za sva tri uzročnika rezervoari su bili šišmiši, te su se preko neke životinjske vrste, koja je imala ulogu međudomaćina, prilagodili i uspješno prenijeli na čovjeka. Nakon toga su se nastavili širiti među ljudima uzrokujući oboljenja s primarno respiratornim kliničkim znakovima i znatnom smrtnošću. Uz sve trenutačne mjere, koje se provode zbog suzbijanja jedne od najvećih pandemija u povijesti čovječanstva, istraživanja je potrebno usmjeriti u što ranije otkrivanje novih potencijalnih pandemijskih virusa kako ne bismo ponovno bili nespremni na ponavljajući obrazac pojave emergentnih koronavirusa, kao i drugih zoonotskih uzročnika u budućnosti.
PDF
