There have been many developments in the field of science and religion over the past few decades. One such development is referred to as ‘theology of nature’ (ToN), which is the activity of building ...or revising theological frameworks in light of contemporary scientific developments, e.g., evolution, chaos theory, and quantum mechanics. Ian Barbour, John Polkinghorne, and Arthur Peacocke, all of whom are Christian thinkers, are the most well-known advocates of this kind of thinking. However, this discourse has not been examined from an Islamic perspective. Given this gap, in this article, we view this strand of thinking from the Ashʿarī school of thought that is part of the Sunnī Islamic kalām tradition. We first review how ToN manifests in the works of the thinkers mentioned earlier. Following this, we highlight the essential principles in Ashʿarism relevant to God, His interaction with the created world, and science. These are then compared with the ideas of the said thinkers. Two conclusions are reached. First, we demonstrate that atomism, which is generally understood as a long-held position in the Ashʿarī tradition, should not be held as a theological position but rather a philosophical or a scientific one. Second, an important distinction is made between science-informed theology (SIT) and contingency-informed theology (CIT). For Ashʿarīs, a CIT is sufficient for understanding God, but they would find the SIT displayed in ToN problematic. The motivation and methodology of localising or modifying God’s nature or attributes to fit the science of the day would be seen as theologically very costly and a form of scientism.
U posljednjih nekoliko desetljeća svjedočimo velikom razvoju istraživanja na području znanosti i religije. Jedan takav razvoj naziva se 'teologija prirode' (ToN), što uključuje aktivnost izgradnje ili revizije teoloških okvira u svjetlu suvremenih znanstvenih razvoja, npr. evolucije, teorije kaosa i kvantne mehanike. Ian Barbour, John Polkinghorne i Arthur Peacocke, kršćanski mislioci, najpoznatiji su zagovornici ove vrste razmišljanja. Međutim, ovaj diskurs nije ispitan iz islamske perspektive. S obzirom na ovaj jaz, u članku razmatramo ovaj način razmišljanja iz perspektive Ashʿarī škole mišljenja koja je dio sunitske islamske kalām tradicije. Prvo ćemo razmotriti kako se ToN manifestira u djelima ranije spomenutih mislilaca. Nakon toga ističemo bitna načela ašʿarizma koja su relevantna za Boga, Njegovu interakciju sa stvorenim svijetom i znanost. One se potom uspoređuju s idejama navedenih mislilaca. Dolazimo do dva zaključka. Prvo, pokazujemo da se atomizam, koji se općenito shvaća općeprihvaćeno stajalište u Ashʿarī tradiciji, ne bi trebao smatrati teološkimgledištem, već prije filozofskim ili znanstvenim. Drugo, napravljena je važna razlika između znanstveno informirane teologije (SIT) i kontingentno informirane teologije (CIT). Za Ashʿarīje, CIT je dovoljan za razumijevanje Boga, ali oni bi smatrali da bi SIT prikazan u ToN bio problematičan. Motivacija i metodologija lokaliziranja ili modificiranja Božje prirode ili atributa kako bi odgovarali današnjoj znanosti smatrala bi se teološki vrlo spronim oblikom scijentizma.
The doctrine of divine simplicity has been upheld across various religious traditions, including Christianity and Islam. The mainstream interpretation of divine simplicity identifies God with His ...attributes. I examine and discuss certain criticisms of this doctrine. I consider Alvin Plantinga’s arguments from the recent Western literature, and certain arguments given by ‘Abd al-Qāhir Baghdādī and Sa‘d al-Dīn al-Taftāzānī from the Ash‘arite tradition. After reconstructing these arguments, I discuss two main objections that can be directed to them. Plantinga’s criticism aims to indicate some unacceptable consequences of divine simplicity. First, if divine simplicity is accepted, then all the divine attributes would be identical with divine essence, and thus divine attributes would be identical to each other. That is to say, there would be only one attribute if they are all identical. However, this result is not easy to accept given the multiplicity of divine attributes such as omnipotence, omniscience, and omnibenevolence. Second, via similar reasoning, it can be shown that God is not a personal being who created the universe but an abstract object since properties are abstract objects. These absurd consequences follow from divine simplicity. If they are not to be accepted, divine simplicity must be rejected. These arguments exemplify the form of reductio ad absurdum, and the same form of arguing against divine simplicity is also found within the Ash‘arite tradition. On the one hand, ‘Abd al-Qāhir Baghdādī argues that divine attributes would be identical if divine simplicity is accepted. The identity of divine attributes implies that their scopes are identical as well. However, the scope of divine power and divine knowledge cannot be identical since God knows Himself, but His power does not apply to Himself. Sa‘d al-Dīn al-Taftāzānī, on the other hand, holds that attributes are not independent beings but can exist only as dependent upon something else. If divine attributes are assumed to be identical with divine essence, then divine essence would be a dependent being as attributes are. As we have seen, these arguments also purport to show some absurdities following from the doctrine of divine simplicity and deny this doctrine on the basis of those absurdities. Thus, they exemplify the form of reductio ad absurdum as Plantinga’s arguments. The first objection that could be directed against the above arguments aims to show that we cannot make any distinction in God since God is absolutely distinct from any other being. Thus, we cannot even differentiate between divine attributes and God’s essence. If this is the case, all the arguments considered rely on a mistaken presumption about some kind of distinction between God and divine attributes. I argue that this position is inconsistent with the doctrine of divine simplicity. Divine simplicity is a theoretical position that identifies divine attributes with God. To be able to make that identification, the doctrine already presumes some kind of distinction between God and divine attributes. The second objection does not deny that there is some kind of distinction. It aims to explain it in terms of the distinction between sense and reference as proposed by Frege and analogical predication as introduced by Aquinas. I argue that this attempt is futile and amounts to the first objection.
Tanrı’nın basitliği doktrini Hristiyanlık ve İslamiyet’in de dahil olduğu çeşitli dini gelenekler tarafından savunulmuş bir düşüncedir. Tanrı’nın basitliği, ana-akım yoruma göre Tanrı’nın sıfatlarının Tanrı’nın kendisiyle aynı olmasını gerekli kılar. Bu makale, Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı yöneltilen birtakım eleştirileri inceleyip tartışmaktadır. Dikkate alınan argümanlar günümüz Batı literatüründen Alvin Plantinga’ya ve Eş‘ari gelenekten ise Abdülkāhir el-Bağdâdî ve Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye aittir. Bu argümanların mantıksal yapısını açığa çıkaracak şekilde yeniden inşası yapıldıktan sonra onlara karşı getirilebilecek iki önemli eleştirinin nasıl yanıtlanabileceği hakkında öneriler sunulmaktadır. Plantinga’nın Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı getirmiş olduğu eleştiri, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunun yol açacağı kabul edilemez sonuçlar üzerine kuruludur. Eğer Tanrı’nın zatı ilahi sıfatlar ile aynı ise, bu durumda sıfatların hepsi zatıyla aynı olacak, bu sonuç ise sıfatların birbiriyle aynı olmasını beraberinde getirecektir. Bütün sıfatların birbiriyle aynı olması ise sadece tek bir sıfatın olması anlamına gelecektir ki bu hal Tanrı’nın kudret, bilgi vs. gibi farklı sıfatlarının inkârı demektir. Benzer bir akıl yürütmeyle, Tanrı’nın basitliği tezinin, sıfatların soyut nesneler olmasından dolayı, soyut bir nesne olduğu, dolayısıyla evreni yaratabilecek kudret ve iradeye sahip şahsi bir varlık olmadığı sonucuna da yol açtığı gösterilebilir. Olmayana ergiye (kıyâsu’l-hulf, reductio ad absurdum) dayalı bu argümanların benzerlerini Eş‘ari gelenekte de bulmaktayız. ‘Abd al-Qāhir al-Baghdādī, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunda sıfatların da birbirleriyle aynı kabul edilmesi gerekeceğini, bu kabulün ise ilahi ilim ve kudretin taallukatının da aynı olması sonucunu doğuracağını söyler. Ne var ki Allah’ın zatını bildiği halde kudretinin zatına taalluk etmemesi bu iki sıfatın taalluklarının aynı olmadığını, dolayısıyla ilahi basitlik tezinin yanlışlığını gösterir. Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye göre ise sıfatlar kendi başlarına kaim varlıklar değildir, ancak başka bir varlığa bağlı olarak var olabilirler. Eğer Tanrı sıfatlarıyla aynı kabul edilecek olursa, Tanrı’nın da benzer şekilde başkasına bağımlı bir varlık olarak kabul edilmesi gerekir. Görüldüğü üzere, her iki Eş‘ari düşünür de Plantinga’nın argümanlarına benzer şekilde olmayana ergiye dayalı bir akıl yürütme yöntemini takip ederek Tanrı’nın basitliği doktrinini eleştirmektedir. Bu argümanlar, Tanrı ve sıfatları arasında bir ayrım olduğu varsayımından hareketle kurulmuştur. Nitekim hiçbir şekilde ayrım yapılamayacak olsa ne diye sıfatların ilahi zat ile aynı olduğu tezi savunulmaya çalışılsın. Bu argümanlara getirilecek eleştirilerin de böyle bir ayrımı büsbütün reddetmeden Tanrı ve sıfatları arasındaki ayniyeti açıklayan bir modele dayanması gerekir. Bu açıdan dikkate alınabilecek en seviyeli eleştiri, Frege’nin manâ (Sinn/sense) ve gönderim/mâsadak (Bedeutung/referent) ayrımına atıfla yapılacak bir ayniyet söylemine dayanabilir. Edward Feser bu ayrıma dayalı bir basitlik tezini Aquinas’ın analojik yüklemleme teziyle de destekleyerek savunmaktadır. Fakat böyle bir savunmanın da, yakından incelendiğinde, başarılı olamadığı görülecektir.
Arguments for the existence of God, if assumed to be successful, show at most that there is at least one god. What if there are more gods that exemplify the attributes ascribed to God on the basis of ...these arguments? This is known as the problem of the uniqueness of God and had been discussed extensively in Medieval philosophy. Muslim mutakallimūn offered a famous modal argument for the uniqueness of God, which is known as burhān al-tamānu. According to this argument, the postulation of two omnipotent gods that have free will leads to a contradiction in a possible world. Thus, by a reductio argument this postulation is shown to be problematic. In this article, I assume that burhān al-tamānu is successful and consider the case as to whether two gods can have necessarily the same will. After I examine all the scenarios in which this assumption is held to be true, I show that all scenarios lead to problems. In this regard, I make use of another argument formulated by the Muslim mutakallimūn, which is known as burhān al-tawārud. This argument aims to show that two gods having the same will over the same thing leads to problems. After updating this argument, I show its relevance to the discussion in question.
U posljednjih nekoliko desetljeća svjedočimo velikom razvoju istraživanja na području znanosti i religije. Jedan takav razvoj naziva se 'teologija prirode' (ToN), što uključuje aktivnost izgradnje ...ili revizije teoloških okvira u svjetlu suvremenih znanstvenih spoznaja, npr. evolucije, teorije kaosa i kvantne mehanike. Ian Barbour, John Polkinghorne i Arthur Peacocke, kršćanski mislioci, najpoznatiji su zagovornici ove vrste razmišljanja. Međutim, ovaj diskurs nije razmotren iz islamske perspektive. S obzirom na ovaj jaz, u članku razmatramo kako se ovaj način razmišljanja može obuhvatiti iz perspektive Ashʿarī škole mišljenja koja pripada sunitskoj islamskoj kalām tradiciji. Prvo ćemo razmotriti kako se ToN manifestira u djelima ranije spomenutih mislilaca. Nakon toga ističemo bitna načela ašʿarizma koja su relevantna za Boga, Njegovu interakciju sa stvorenim svijetom i znanost. One se potom uspoređuju s idejama navedenih mislilaca. Dolazimo do dva zaključka. Prvo, pokazujemo da se atomizam, koji se općenito shvaća općeprihvaćeno stajalište u Ashʿarī tradiciji, ne bi trebao smatrati teološkim gledištem, već prije filozofskim ili znanstvenim. Drugo, radi se važna razlika između znanstveno informirane teologije (SIT) i kontingentno informirane teologije (CIT). Za Ashʿarīje, CIT je dovoljan za razumijevanje Boga, ali smatraju da bi SIT prikazan u ToN bio problematičan. Motivacija i metodologija lokaliziranja ili modificiranja Božje prirode ili atributa koji bi odgovarali današnjoj znanosti bi se smatrala teološki neprimjernim i vrlo spornim oblikom scijentizma.
Bu makalede Eşʿari kelâmcısı olan Bâkıllânî’nin Allah’ın varlığı ve birliğine dair verdiği argümanın mantıksal yapısını açığa çıkarmayı, böylelikle bu argümanın geleneksel anlamdaki ontolojik, ...kozmolojik veya teleolojik argüman kategorilerini aştığını göstermeyi hedeflemekteyim. Bâkıllânî’nin argümanını özel kılan varsaydığı tanrı kavramıdır. Herbert Davidson’un bu konudaki sezgilerini geliştirip Macid Fahri’nin yorumlamasını da eleştirerek söz konusu tanrı kavramının dayandığı fâil kavramını detaylı bir şekilde inceleyeceğim. Neticede, Bâkıllânî’nin Allah’ın varlığına dair özgün bir argüman geliştirdiğini iddia ediyor ve bu argümana “fâil merkezli kozmolojik kanıt” diyorum. Bu genel itibariyle kozmolojik bir kanıttır çünkü Allah’ın varlığına dair evrenden yapılan bir çıkarıma dayanır. Ancak fâil olma kavramı ve fâil bir tanrı fikri bu argümanda merkezi bir yer tuttuğundan literatürdeki kozmolojik kanıtlardan farklı değerlendirilmeyi hak etmektedir.
Mehmet Bulğen’in Klasik İslâm Düşüncesinde Atomculuk Eleştirileri adlı eseri kelam, felsefe, zahirilik gibi İslam düşünce tarihinde derin etki bırakmış entelektüel geleneklere mensup düşünürlerin ...kelam atomculuğuna getirdikleri eleştirileri konu edinmektedir. Eser bu eleştirileri birincil ve ikincil kaynakları çok iyi kullanarak sunmakta yer yer atomcu görüşlerin bu eleştirilere getirdiği ve getirebileceği cevaplara da işaret etmektedir. Yazar atomculuk eleştirileri bağlamında ortaya çıkan tartışmaları iyi sunmakla beraber tartışılan görüşler arasında hangisinin daha iyi savunulduğu konusunda tam bir görüş serdetmemektedir.
Mehmet Bulğen’in Klasik İslâm Düşüncesinde Atomculuk Eleştirileri adlı eseri kelam, felsefe, zahirilik gibi İslam düşünce tarihinde derin etki bırakmış entelektüel geleneklere mensup düşünürlerin ...kelam atomculuğuna getirdikleri eleştirileri konu edinmektedir. Eser bu eleştirileri birincil ve ikincil kaynakları çok iyi kullanarak sunmakta yer yer atomcu görüşlerin bu eleştirilere getirdiği ve getirebileceği cevaplara da işaret etmektedir. Yazar atomculuk eleştirileri bağlamında ortaya çıkan tartışmaları iyi sunmakla beraber tartışılan görüşler arasında hangisinin daha iyi savunulduğu konusunda tam bir görüş serdetmemektedir.
Mehmet Bulğen’in Klasik İslâm Düşüncesinde Atomculuk Eleştirileri adlı eseri kelam, felsefe, zahirilik gibi İslam düşünce tarihinde derin etki bırakmış entelektüel geleneklere mensup düşünürlerin ...kelam atomculuğuna getirdikleri eleştirileri konu edinmektedir. Eser bu eleştirileri birincil ve ikincil kaynakları çok iyi kullanarak sunmakta yer yer atomcu görüşlerin bu eleştirilere getirdiği ve getirebileceği cevaplara da işaret etmektedir. Yazar atomculuk eleştirileri bağlamında ortaya çıkan tartışmaları iyi sunmakla beraber tartışılan görüşler arasında hangisinin daha iyi savunulduğu konusunda tam bir görüş serdetmemektedir.
PDF
