Artykuł stanowi analizę praktyk czytelniczych stosowanych przez Wisławę Szymborską w ramach tak zwanych lektur nadobowiązkowych. Zgromadzony w obszernym tomie zbiór książkowych quasi-recenzji ...reprezentuje twórczość ludyczną, której źródłem jest właściwy poetce – miłośniczce kuriozów i nonsensowego humoru – zmysł dziwności. Celem lektury, obejmującej różnorodne pod względem tematycznym i gatunkowym teksty (podręcznik bukieciarstwa czy popularny poradnik Jak mieszkać wygodniej sąsiaduje tu z Próbami de Montaigne’a czy z Aforyzmami Nietzschego), jest zatem poszukiwanie w nich niezwykłych szczegółów, komicznych paradoksów czy zaskakujących faktów i zdarzeń. Czytaniu Szymborskiej, podporządkowanemu poetyce wyrafinowanej zabawy, wydaje się patronować zarówno idea dawnych gabinetów osobliwości, której odpowiednikiem w przypadku rzeczywistości książkowej staje się swoista, odzwierciedlająca kierunek lektury Bibliotheca Curiosa, jak i Tuwimowska zasada cicer cum caule, określająca podstawę stworzonej przez poetę kolekcji „niepotrzebnych wiadomości”.
Wirtuozerskie umiejętności Stanisława Barańczaka, o których wielokrotnie pisano, komentując jego twórczość literacką i translatorską, znajdują potwierdzenie również w sposobie posługiwania się przez ...niego dyskursem (quasi)naukowym, konstruowanym na potrzeby intelektualnej zabawy. Osobliwym tego przykładem jest „prywatna teoria gatunków” wyłożona w książce Pegaz zdębiał (I wyd. w 1995 r.), w odniesieniu do której formuła kuglarskiego seansu, oznaczająca pewną odmianę sztuki zręcznościowo- magicznej, stanowić może istotne narzędzie interpretacji. Stosowane przez Barańczaka efektowne techniki oddziaływania na wyobraźnię odbiorcy („żonglowanie” teoretycznymi pomysłami, triki służące budowaniu naukowej iluzji, użycie zaskakujących form obrazowania w charakterze budzących podziw rekwizytów, symulowanie obfitującego w dziwności spektaklu) tworzą atmosferę niezwykłości, typową dla prestidigitatorsko- iluzjonistycznych praktyk.
This article is an analysis of Wisława Szymborska’s style of reading used by the poet in her quasi-reviews collected in Lektury nadobowiązkowe Non-compulsory readings. The ludic poetics of the book ...is closely related to the author’s inclination towards curiosity and nonsense humour which expresses her typical “sense of oddness”. The aim of the reading is thus to reveal in radically diverse texts (a floristic compendium or a popular guidebook How to live more comfortably side by side with Montaigne’s Essays or Nietzsche’s Aphorisms) some uncommon details, humorous paradoxes and unexpected facts and incidents. Szymborska’s way of reading, animated by the spirit of a sophisticated play, has also its source in the historic concept of cabinets of curiosities, reflected here in the Bibliotheca Curiosa as well as in Julian Tuwim’s device cicer cum caule structuring his famous collection of “useless knowledge”.
This article deals with Stanisław Barańczak’s playful approach to the theory of literature,presented in his book Pegaz zdębiał. Poezja nonsensu a życie codzienne: Wprowadzeniew prywatną teorię ...gatunków (first edition: London, 1995). The author, inspired by thetradition of literary nonsense and so-called academic humour, creates ‘a private theory ofliterary genres’ that combines two different linguistic modes: 1. an abstract scientific jargonof structuralism, along with its professional terminology, and 2. a metaphorically-orientedstyle, relying on visual effects, as well as evoking humour by the contrast with academicdiscourse. In Barańczak’s treatment, theory becomes a juggler’s prop, which he applies toshowcase his sophistication and ingenuity. Like a prestidigitator, the author performs tricksin order to grant his readers an illusion of a scientifically deep fictive theory, with suchmethods as his multiplication of generic phenomena, presented through excessively detailedclassification, enormously long footnotes, the description of generic rules resemblinga culinary show, and extravagant, bizarre literary terms. He thus reveals the comical potentialof theoretical discourse, turning the theoretical into the theatrical.
PDF
